“Ramưvan năm 1978, các bạn kéo nhau xuống Thành Tín. Tôi lúc đó tu Oshawa, đã hành anh Ve chạy khắp ngõ palei tìm gạo lứt muối mè. Ai đời “tết” Bà-ni bà con nhậu nhẹt linh đình, mình đi ăn chay, lại lối chay khác trần đời nữa. Nhưng các bạn vẫn moi ra được. Rồi là cối, nồi đất, lò than. Tôi ngồi nhai gạo lứt hệt thiền sư khùng giữa đám bạn. Và tôi huyên thuyên về Damnưy Ppo Klaung Girai, Ariya Glơng Anak, về ngôn ngữ Cham, về Royaume du Campa… Nhóm bạn cùng vài cụ ngẩng cổ nghe và dĩ nhiên, phục sát đất. Thấy không khí có mòi nghiêm túc, thế là tôi nổi mát lên. Khi một chú “xin hỏi cậu nó tuổi con gì nhỉ” [chú nghĩ tôi phải xém 30, không thì sao lại biết nhiều thế chứ], tôi trả lời không suy nghĩ: – Dạ em sinh con Krat Chàng hiu ạ! Mọi người khựng lại chục giây, chợt hiểu ra rồi cười rúc rích và, giải tán”.

Hãy thử phát ra tiếng K R A T đúng âm Cham mà xem, giữa cao trào nỗi nghiêm trang kia! Krat là biệt danh bạn học tặng cho tôi thuở Pô-Klong. Xa hơn nữa, dân làng Caklaing đã gán cho tôi: Thằng Trạm mát.

– Có người lớn đến nghe mà mi cũng bỡn được, – sau đó thằng bạn tôi lên giọng cụ non trách.

Tôi nói, định mệnh Cham thảm rồi, sinh phận Cham hôm nay cũng quá buồn rồi, vậy mà các vị đòi tui vác bộ mặt đưa đám ra kể chuyện nữa thì còn chi là sống. Hiểu, cho nó nằm yên đó, để còn lo sống chứ, không phải sao? Dù gì thì gì điều tối quan trọng, – nói như Llosa, là cần phải “giữ được sự tươi mới trong tâm hồn”.

K… r… a… t…