(Chuyên đề Ghur Cham Bini – bài 05)

* Trong chiều với Ghur Girai Neh, 4-2013.

1. Câu chuyện 1. Hôm qua, ông thầy cũ phone dài cho tôi.

– CPK lại đánh Trạm nữa rồi. Họ chửi nặng pwôic trak lắm!

– Dạ, thầy đừng quan tâm đến mục pwôic trak, chỉ chú ý nội dung chửi gì thôi.

– Vụ Bia Than Cih với Than Can ấy mà…

– Thôi, vụ này dahlak đã “phản hồi” với bà con trên Inrasara.com rồi. Không phải với các anh ấy, mà với độc giả của mình thôi⁽¹⁾. Cho qua đi, thầy à…

– Trạm phải nói lại chứ, phi lí quá đi. Chuyện rành rành thế, Trạm đã viết rõ ở phần sau rồi. Vậy mà họ cố ý xuyên tạc. Trạm nói thì họ không có cơ sở để cãi cả…

Tôi hiểu thiện chí của thầy, nhưng xin thầy cho qua.

Chuyện khác. Một bạn trẻ Cham:

– CPK chửi cei rất tệ… Họ bảo cei ngu dốt đó…

– Thì có chi lạ đâu. Chẳng phải Việt Nam ta đã từng chửi “đế quốc Mỹ” ngu dốt sao! (bắt chước lối nói của Hoàng Ngọc Hiến).

– Cei kì quá…

– Thôi mà, cei không đọc và không đau pađik đâu. Ai nói người ấy nghe…

– Nhưng nó ảnh hưởng đến các bạn trẻ Cham.

– Ai khờ khạo tin nghe thì nấy chịu…

Chuyện 3. Ramưwan, ghé Trà Vigia, tôi nói: – Mình vừa đi một vòng Ghur Bini. Đau pađik lòng lắm, yut à. Lại phải lên tiếng thôi…

– Trí thức mấy palei kia đâu mà yut phải nói giùm. Khi không ách giữa đàng mang vào cổ. – Trà đùa, và cười lớn.

Ba câu chuyện nhỏ nói lên điều gì? Từ lâu rồi, tôi không pađik đau cho mình, mà đau cho cái ngoài mình. Nên ai nghĩ “đánh” tôi để làm cho tôi đau, thì vừa phí giờ vừa phí lời. Chỉ phiền là lắm lúc nó làm cho bạn bè, người thân, hay các FAN của tôi bực bội. Dăm năm qua, – nói như Đức khổng, tôi đã “nghe thuận tại”, thuận tai cả những lời nghịch nhĩ nhất.

Tôi pađik đau là đau cho người khác, cái khác. Nói như Trà: Ách giữa đàng mang vào cổ, nhưng chức phận của trí thức là tìm cho thấy cái ách để mang.

 

2. Bài “Lo trước 01 – Ghur Anưk Bini” đặt vấn đề Ghur Bini không phải là lần đầu tiên chuyện này được đặt ra. Trước đó khoảng mười năm, theo một độc giả cho biết, ông Nguyễn Công Minh palei Cang đã đặt ra rồi, cụ thể nữa là khác. Hay ba năm trước, vụ tranh chấp đất Ghur ở làng Cham Bắc Bình – Bình Thuận, dẫn đến xô xát nhỏ. Nhưng cả hai đều mang tính địa phương. Còn ở đây sự thể được nhìn nhận và đặt ra toàn diện hơn. Nhất là vấn đề được đặt ra “trước”, chứ không phải đợi xảy ra sự cố. Đó là điều đáng chú ý nhất. Phòng bệnh hơn chữa bệnh.

* Góc khu đất sân bóng palei Panat, Bắc Bình – Bình Thuận – theo dân làng – dự tính sẽ có Đàn Thiên Nông lập ở đây. Nếu đàn này dựng lên, người ta mang thịt heo đến cúng tế là điều khó tránh. Người Cham Bà-ni sẽ thế nào? – Photo Kiều Maily.

Bài về vấn đề “Đất Ghur Anưk Bini” đăng lên đã thu hút đáng kể bạn đọc tham gia bình luận. Đáng kể, chứ không nhiều như vài vấn đề khác. Tại sao? Bà con Cham nghĩ Ghur là mảnh đất thiêng liêng bất khả xâm phạm. Nghĩ và tin thế, nên ta tưởng “người khác” cũng nghĩ như ta, nên yên tâm… làm việc của mình, nghỉ và ngủ. Hệ quả là dân tham đã lấn đất Ghur.

Bộ phận khác cho đó là “của chung”, hãy để tập thể lo; nhưng tập thể là tất cả mà không là ai cả. Cuối cùng, khi không có ai lo, thì đất Ghur mãi làm hoang.

Một số nữa không phải là ít cho là Ghur thuộc Cham, đã có Nhà nước (ở đây được hiểu lệch là người Kinh) quản lí rồi; cho nên khi đất Ghur bị phá hay lấn, Nhà nước phải chịu trách nhiệm [trước cộng đồng Cham].

Ta đã từng nghĩ, nghĩ nhưng không làm, và đất Ghur bị xâm phạm ngày qua ngày. Vậy, đặt vấn đề “Đất Ghur Anưk Bini” là cần thiết. Cấp thiết nữa.

 

Làm gì?

– Cần lập quỹ bảo vệ Đất Ghur. Lập quỹ thì phải có người đứng ra, và cần có ban bệ. Trí thức ở địa phương là tốt nhất, kết hợp với Hội đồng chức sắc tôn giáo, sau đó tiến hành kêu gọi. Bà con Cham trong nước và hải ngoại, Ahiêr lẫn Awal, không phận biệt tôn giáo tín ngưỡng. Mọi người tin trăm phần trăm đứa con của Đất đều ủng hộ việc làm này.

– Có người đề nghị làm đồng loạt. Có ý kiến kêu gọi tập trung vào Ghur Girai Neh trước tiên. Bởi, đây là Ghur [có lẽ] cổ nhất, liên quan đến tất cả palei Cham Bini ở Ninh Thuận, Đất Ghur rộng và rất đẹp, và Ghur đã có sổ đỏ. Khi đã giải quyết được mảnh này, thì các Ghur khác sẽ theo đó mà làm.

– Cần làm ngay bây giờ, nếu không muốn sự thể phát triển tệ hơn.

 

Sài Gòn, 21-7-2013

___________

 

Chú thích:

(1) Diễn biến sự việc như sau:

Trương on 17.07.2013 at 12:24 said:

Khoảng 8h ngày 17/7/2013, Inrasara đăng bài viết với tựa “Hàng mã….Bia Than Cih bị mất” [ vào trang face Myra Hoachampa sẽ thấy link đăng]. Sau đó, Champaka đăng lại nói tượng bị mất là Bia Than Can, Gulpataom cũng đăng là tượng bị mất là Bia Than Can thì Inrasara.com cũng đổi lại tựa đề “Hàng mã…Bia Than Can bị mất”. Vậy hỏi ông Trần sáng, Inrasara tin ai hay ổng không tin cả chính mình nữa ?

Sara on 17.07.2013 at 12:32 said:

Bạn Trương thân mến!
Về chuyện người đọc Trần Sáng và Jaly là chuyện bạn đọc viết “còm”. Riêng tôi, vừa đăng bài xong, tôi chỉnh lại vài phút sau đó. Tôi chỉnh lại ngay trên Facebook của tôi.
Trong phần sau, trích Hàng mã kí ức, tôi cũng viết rất rõ:
“Bia Than Cih vợ cả không chịu lên giàn hỏa, tượng bà bị cho nằm nhà ngoài, riêng tượng Bia Than Can được dựng ngay trong lòng tháp, cạnh ông chồng – ấm áp. Ấm áp cho đến cuối thế kỉ hai mươi, bọn trộm cạy cửa cắp đi ngay trong đêm linh thánh Katê 6-10-1994.”
Thân mến.

Sara on 17.07.2013 at 12:48 said:

Tôi có nhờ bạn rành vi tính xem:
– Giờ [tôi] đăng: 07:33
– Tôi phone cho Bá Minh Truyền xác minh lại thông tin: 07:39
– Sửa tên bài: Than Cih thành Than Can: 07:41
– Sửa nội dung lần chót: 07:55
Thông tin chính xác cho các bạn hay.

Trương on 17.07.2013 at 13:26 said:

Vậy đã tỏ. Inrasara nhầm lẫn và chỉnh sửa ngay sau đó. Trong vòng chưa đầy 10 phút, Champaka đã “chụp” được bài viết của Inrasara, khéo thiệt!

Chuyện chỉnh sửa tên bài hay nội dung là điều bình thường. Riêng tôi, tôi chỉnh trên web cá nhân, mà không bị ảnh hưởng từ nguồn thông tin nào cả. Tôi nghe nói 2 trang mạng kia đăng sau tôi nhiều giờ sau đó, anh em chỉ lấy thông tin “Bia Than Cih” qua face Myra Hoachampa thôi. Về chỉnh sửa, ngay báo lớn cũng làm như vậy. Xin bà con đọc:

“Về bài đã điểm hôm qua trên BBC: ‘VN đứng đầu nghề bán dâm ở Malaysia’, cái tựa đã được BBC đổi lại thành: Người Việt và nghề bán dâm ở Malaysia. Xem lại bài gốc trên báo Bernama: Vietnamese Prostitutes Dominate Flesh Trade In Malaysia thì rõ ràng là gái mại dâm Việt ở Malaysia không phải đứng nhứt, mà là đứng… thứ nhì (3.456), trong khi đứng đầu là Trung Quốc, với 5.165 người. Vì sao báo Bernama đưa Việt Nam vào cái tựa? Có lẽ là do sự gia tăng của gái mại dâm Việt trong năm qua, năm trước chỉ có 1.260 người, năm nay tăng thêm 2.196 người, nâng tổng số lên 3.456 người: “The number of Vietnamese women arrested had increased by 2,196 cases, as compared to the previous year.” (Anhbasam, 20-7-2013)

(2) Gần 20 năm qua, về Inrasara, các lời khen như: “một hiện tượng văn học”, “thiên tài”, “xuất hiện trên văn đàn như một huyền thoại”, “nhà phê bình lỗi lạc”, “một trong ba nhà văn ảnh hưởng nhất hiện nay” … vân vân; bên cạnh các cáo giác: “có ý đồ gì ai cũng biết”, “văn chương chính trị đồng lõa với thế lực nhà nước”, “phản bội truyền thống quá khứ, “xem thường văn hóa dân tộc”, “xu hướng vọng ngoại”, “miệng kêu tự do mà lại làm quan văn cố vấn cho văn nghệ chính thống”… tôi đã nghe nhiều nên thành bão hòa.