[hay Làm sao nhập cuộc mà vẫn là một Outsider?]
Tôi hội viên Hội Nhà văn Việt Nam nhưng tôi không thuộc về;
Tôi Cham mà tôi không thuộc về Cham;
Tôi sinh linh trên mặt đất lại không thuộc về thế giới này…
Yêu có nghĩa là dám/ biết chiến đấu, để bảo vệ. Như thế, yêu không thể không nhập cuộc. Bạn đi vào giữa lòng sự thể, hết mình với nó. Bạn không thể nói bạn yêu ai, hay yêu cái gì đó rồi mặc tình cho gió cuốn đi.
Trên sân khấu cuộc đời, nếu mãi phận làm khán giả thì bạn vẫn là người ngoài cuộc; bạn lăn xả vào, làm cho nó lan tỏa, chiến đấu bảo vệ nó khi cần.
Nếu ở đó không có lửa, bạn phải đốt lên ngọn lửa; giữ lửa và truyền lửa.
Bạn thưởng thức lối xử lí đường bóng ảo diệu của Zidane, cười khóc với phong độ trồi sụt của Arsenal đồng thời bạn biết tổ chức cho đội bóng làng, thậm chí sẵn sàng mang giày ra sân. Nếu không bạn chỉ sống ảo.
Người nghệ sĩ thực thụ đều ăn ít, ngủ ít, sở hữu ít hay không có gì cả – Henri Miller! Thụ hưởng và sở hữu ít, để sống nhiều. Nhiều, không chỉ mở rộng kinh nghiệm trường, mà còn làm cho đời sống thẳm sâu hơn.
Từ thơ đến cnc, từ Tagalau cho đến palei, từ cái cây cho bóng mát đến môi trường tự nhiên rộng lớn, tôi hết mình cho chúng.
Vừa qua về Sài Gòn, thằng Út hỏi:
– Cei tham dự quá nhiều sự kiện từ Việt Nam đến Cham, từ vụ vặt là vụ thanh niên Pabblap mất tích cho chí chuyện to như tôn giáo Ahiêr Awal, từ sự kiện khủng như Dự án Nhà máy Điện Hạt nhân cho đến nguy cơ đặc san Tagalau đình bản… Có mất thì giờ lắm không? Với lại, cei có kham nổi không?
Chính xác!
Dẫu sao, nhà văn không thể không là kẻ dấn thân, hơn thế – kẻ bị đẩy xuống tàu, nói như Albert Camus. Dù con tàu hôi rình và nhất là – đang mất phương hướng, không vì thế mà hắn rời bỏ nó như con chuột đánh hơi thấy nguy hiểm mà bỏ chạy.
Ở xã hội Cham, khi hiểu nhà văn là kẻ lưu giữ kí ức dân tộc, tôi cần nhập cuộc để dung chứa và cưu mang tất cả, hiểu tất cả để lên tiếng hỗ trợ cộng đồng hóa giải vấn đề với khả năng mình.
Như sự cố CMND người Cham Bà-ni bị chuyển đổi từ “tôn giáo: Bà-ni” sang “tôn giáo: Đạo Hồi” đã xảy ra từ giữa tháng 5-2017, bà con Cham không kêu Đại biểu Quốc hội, chẳng kêu đến các “trí thức” khác [nhiều, rất nhiều, và rất xứng đáng], mà kêu tôi. Không phải do tôi ngon hơn, giỏi giang hơn, mà đơn giản: Bởi tôi là kẻ nhập cuộc vào giữa lòng đời sống cộng đồng.
– Nhưng cei vẫn tuyên mình là một Outsider…
– Đúng, Outsider đúng nghĩa. Kẻ nhập cuộc chơi, chơi thứ trò chơi lớn.
Yêu, đồng nghĩa với cưu mang và trách nhiệm. Không phải trách nhiệm nặng nề, u ám, càng không phải thứ trách nhiệm nhăn nhó với vỗ ngực ta đây ngon lành, mà là bổn phận tự ban đầy khinh khoái, để mọi vấn đề được hóa giải qua tinh thần và tâm hồn khinh khoái, nhẹ nhàng.
Nhập cuộc mà vẫn là kẻ ngoài lề Outsider, là vậy.