Năm 2018, tôi có viết đâu đó rằng, ai hiểu thấu đáo về và xung quanh 4 Pô Champa: Po Inư Nưgar, Po Klaung Girai, Po Rorme và Po Riyak là có thể nắm được trọn vẹn lịch sử văn hóa Cham Pangdurangga (chú ý: Pangdurangga chứ không phải ‘Panrang’, khái niệm quan trọng tôi thấy nhiều bạn đến nay vẫn còn nhầm lẫn).
Riêng Po Klaung Girai chiếm hơn một nửa!
Nhân sự cố tiệc tùng ở khu vực tháp Pô Klong Girai, ta thử xem văn bia bằng chữ Cham cổ trước cửa tháp nói gì. Năm 2018, tôi đã đăng chi tiết trên Inrasara.com, nay chỉ tóm.
Trong bài nghiên cứu “Le temple de Po Klong Garai au Vietnam”, do HAL Archives-ouvertes ấn hành năm 2015, Anne-Valérie Schweyer cho biết.
– Trụ Nam, mặt trước của tháp, nội dung (trích phần đầu):
“Om! Nhân danh thần Shiva.
Phúc thay! Đây là toàn bộ cánh đồng cùng công thần thuộc lãnh địa mà Đại Hoàng Triều Jaya Siṅhavarmmadeva Hoàng tử Harijit đứa con thần thánh của đức vua Indravarmma vĩ đại và Hoàng hậu Gaurendralakṣmī tuyệt vời – vùng đất từ Bắc chí Nam hiến dâng lên Đại Hoàng Triều Jaya Siṅhavarmmadeva.
Có một vùng đất nơi làng Apuh là cánh đồng Kuvai – khởi điểm từ hướng Đông Bắc nơi đầu Kênh Lớn – chạy về hướng Nam phân ranh bởi một con đê đồng lúa quê hương – chạy về hướng Tây đến giới hạn con đê với đồng lứa quê hương…
– Văn bia trụ Nam phía ngoài cửa, các tên làng, cánh đồng vùng Krauṅ được nêu lên, gồm: Đồng Salatan, đồng Yok, đồng Ramakān, đồng Tandāk.
– Văn bia trụ Nam phía trong cửa, ghi danh toàn bộ công bộc (hulun) có công với tháp, gồm vợ chồng, con cháu, nam nữ, vân vân.
– Trụ Bắc, văn bia phía trước cửa, nêu tên cánh đồng và ruộng lúa ở vùng Panraṅ, gồm: Đồng Atāṃ, đồng Tandāk, làng Badrā, đồng Bhvai Vatuv. Làng Badrā nhỏ, làng Gamvauṅ và đồng Gamvauṅ, đồng Poṅ Rathak, đồng Yajñabhūmi.
– Văn bia phía ngoài cửa, nêu tên cánh đồng và ruộng lúa ở vùng Krauṅ, với đồng Ramakān, đồng Siñjol, làng Lavaṅ, đồng Tandāk, núi Air Kluṅ, đồng Valma, đất thánh Rapan, đồng Kapik Lanuṅ, sông Pūrā, làng Badrā, đồng Bhauk Dandā, đồng Andap Val, làng Badrā nhỏ, sông Catvăl.
– Văn bia phía ngoài cửa, nêu tên cánh đồng và ruộng lúa vùng Parik có đồng Janaḥ, đồng Ranok, sông Vauṅ, đồng Carauk, sông Thū, đồng Salatan.
– Văn bia tường Nam nội thất Kalan, ghi tên các công bộc có công với tháp. Còn văn bia phía Bắc nội thất Kalan, kể tên cánh đồng và ruộng lúa làng Krauṅ.
Như vậy khối văn bia được khắc kì công với nét chữ hoa mĩ này đã phác họa sinh động toàn cảnh sinh hoạt nông nghiệp của Champa trong khu vực ở cuối thế kỉ XIII. Với miền đất, tên làng, tên cánh đồng và đồng lúa, vườn cây ăn trái, tên núi, tên con sông cùng vô số con đập [không nêu tên] bao quát cả một vùng rộng lớn chạy dài từ Phan Rang, Tuy Phong đến Phan Rí hiện tại – là điều không sử sách nào của Champa đã ghi chép lại. Hay có ghi chép mà đã thất lạc?
Không đáng quý và trân trọng sao!