[hay Tại sao phải làm việc?]
“Cha mẹ sanh con, trời sanh tính” – ông bà ta tổng kết, không sai.
Tính, đủ loại tính. Ích kỉ đòi hỏi có, ăn chơi thả cửa hay bủn xỉn nhỏ nhen có, cả thiện chí, rộng lượng và cống hiến cũng không thiếu. Như là ĐỊNH PHẬN. Bà Trời gán vào, và ta học chấp nhận.
Chuyện kể lại. Bạn học rất thân của tôi thông minh có thừa, tinh thần xã hội chả thiếu; nhưng chỉ một lần ông già bị xã hội đì, mà thành oán hận cả Cham, rồi tuyên bố: Có nhấc một ngón tay làm lợi xã hội này cũng không làm. Mà “xã hội” ấy gồm những ai nào? Chỉ là mấy kẻ tham lam và tàn độc rất không đáng chấp!
Thế mà chỉ qua phút nông nổi, bạn tuyên và bạn làm thiệt, để rồi hơn nửa đời người chìm nghỉm! Tại sao? – Câu trả lời: Bạn từ chối “tính trời” của mình, nghĩa là định phận mình như là thế.
Tôi biết vài bạn trẻ hôm nay nguy cơ đi theo vết xe đổ ấy. Đầy thiện chí và hiểu biết, chỉ vì oán giận vài sinh linh vô danh nào đó phát ngôn ngu ngốc gì đó về mình, hay chỉ bất mãn với vài hủ tục nào đó, mà có ý bỏ cuộc. Nghĩa là vứt bỏ “tánh trời” của mình, rời bỏ “định mệnh” Bà Trời đặt vào/ ban tặng cho đời mình. Bạn trẻ sẽ về đâu là chuyện không khó đoán…
CHỮA BỆNH ấy thế nào? Sau đây là một cách…
*
Sáng mở mắt, nhìn đâu cũng thấy bóng dáng đau khổ. Đau khổ hằn lên từng khuôn mặt người. Quen và lạ, trẻ và già, bạn và thù, sinh linh thất bại và cả kẻ có vẻ thành đạt.
Con người lăng xăng, tất bật đầu này đầu nọ. Họ làm việc, đủ thứ việc. Phấn đấu để được hay đấu tranh giữ cái vừa đạt được. Họ lo lắng, đủ trạng thái, cấp độ. Lo lắng cho nỗi mơ hồ hay cụ thể nào đó.
Và con người đau khổ.
Từ tuổi hiểu biết, câu hỏi luôn ám ảnh tôi, rằng tại sao người ta dành cả đời cắm cúi làm việc, mà không thể CHƠI? Mà đời người có bao lăm!
Bước tới bước lui đủ tiêu mất mười năm, hai mươi năm của đời. Để kiếm tiền hay giật mảnh bằng, để giành ghế hay tạo sự nghiệp. Trước không gian vô tận và thời gian vô cùng, ta đổ mồ hôi sôi nước mắt lãng phí “sống chỉ một lần” cho mục tiêu vô nghĩa, hoặc thứ thành tích tiêu biến một ngày không xa.
Tại sao cứ làm việc, mà không sáng tạo? Nói khác đi: không CHƠI? Không phải chơi như cánh thơ trẻ Việt Nam quan niệm “làm thơ là cuộc chơi” bạc nhược và hời hợt, mà NHẬP CUỘC CHỊU CHƠI.
Mươi năm trước, tôi hỏi một bạn trẻ: – Bạn hiểu sống là gì? – Sống là chơi. Khi câu hỏi tiếp tới đặt ra: Thế nào là chơi? thì câu trả lời bỏ lửng…
Chơi, không phải như loài thiêu thân lao mình vào cuộc chơi thâu đêm suốt sáng.
Muốn chơi, kẻ sáng tạo cần thể chất mạnh mẽ, trái tim cháy lửa, uyên bác của khối óc và tỉnh táo của trí tuệ. Cho cuộc đi dài, đi xa, đi vạm vỡ. Để cùng nhập cuộc chơi, trò chơi thế giới JEU DU MONDE.
Chơi, khác nhau ở TINH THẦN và TẦM của sự chơi.
Chơi, vô phân biệt nhỏ hay lớn, trung tâm hay tỉnh lẻ, “quốc tế” hay làng quê.
Thuở học trò, tuyệt đại đa số đồng môn tôi học vô cùng khổ sở; trong khi tôi coi học như một du hành khai phá, nhất là khai phá thế giới tri thức ngoài chương trình. Khai phá, hết mình, và vui.
Lớn lên, để nuôi thân và nuôi gia đình, từ làm ruộng, câu cá đến buôn bán lẻ hay mở công ty kinh doanh lớn, tôi hết mình. Khai vỡ văn học Cham chìm dưới sương mù lịch sử, hay nhập làng văn Việt, tôi hết mình và tới cùng.
Yêu đến rách tim nát mật, hay khi dấn thân vào cuộc xã hội Cham và bị dư hưởng nó dội ngược lại đến điếng hồn, tôi chấp nhận, nhưng TUYỆT KHÔNG ĐAU KHỔ.
Trích Hàng mã Kí ức (2011):
“Ông anh thi sĩ Jalau trong một chầu lai rai, than rằng chưa có ai khổ như anh. Bữa ở Cần Thơ xa nhà, tay bạn ghé mượn tiền, mình đưa hết cho nó, ba buổi sáng thèm cà phê muốn chết đi được. Kay Amưh mới nói là giữa anh em mình thôi, tôi chưa thấy ai khổ như Sara! Thế là anh sắp đặt một hơi một thể vụ tôi làm rau muống, gánh phân, giã gạo, đạp xe qua mấy làng xó xỉnh chích heo chạy bữa qua ngày. Tôi nói tôi chưa bao giờ khổ cả đâu. Không ai từng nửa lần thấy tôi than thở về nỗi ấy.”
Chơi [hay làm việc, nếu muốn dùng từ này] không TẠI SAO mà BỞI VÌ.
Tôi làm BỞI VÌ tôi làm, đơn giản thế thôi.
Con người cứ hô to trách nhiệm, đủ thứ trách nhiệm. Họ đưa lưng ra gánh, và họ đau khổ. Trong khi sống là sáng tạo là trò chơi là niềm vui. Vào cuộc, và tới bến.
“Tôi luôn làm công việc nào bất kì với tối đa nhiệt tình. Vui vẻ và khoái hoạt. Sau đó ném bỏ tất cả. Và đi. Nhẹ nhõm.” (HMKƯ)
Đó là huyền nghĩa của CHƠI. Huyền nghĩa ấy tạo nên ý nghĩa của vô nghĩa của “thành tựu” của con người trên mặt đất mong manh giữa không gian vô tận và thời gian vô cùng này.