Hôm qua ghé chỗ đám lễ mẹ vợ Út Lành, gặp một đồng môn thuở Tiểu học, vui ơi là vui. Anh lớn hơn tôi 7 tuổi lại chung lớp, nhà quê xưa mà. 50 năm gặp lại bao nhiêu là chuyện, từ vụ mỗi sáng anh chạy quanh làng thể dục để mỗi đầu tuần thầy Hồng gọi lên đứng trụ cờ cởi áo làm gương sáng cho đám trẻ chúng tôi, cho đến bảo tôi coi trâu cho anh lội sông qua vườn ông Tum Hùm hái trộm xoài.
Rốt cùng như lệ thượng, chuyện quành lại bình luận về chức sắc Cham!
Tôi nói, thôi anh à. Lỗi không phải ở quý ngài ấy, mà ở lịch sử.
Nhớ, trước 1975, cụ Thiên Sanh Cảnh là người phê phán ‘Halau janưng’ Cham quyết liệt nhất. Đúng chớ không sai, thế nhưng…
Hệ thống triết học Ấn Độ, Brahmin là đẳng cấp cao nhất, đồng thời làm nền tảng giữ cho Ấn Độ được là Ấn Độ. Và Cham được là Cham. Đẳng cấp thứ hai, vua chúa có thể chuyển từ triều đại này sang khác mà chẳng hề hấn gì; chớ Brahmin mất đi, cả hệ thống tư tưởng và xã hội Ấn Độ suy đồi hay sụp đổ.
Một Brahmin nào đó chưa trót đường tu, ngôn và hành sai lạc khiến kẻ đẳng cấp Ksatriya chiến sĩ nổi giận, hậu quả: Thay vì bảo vệ Brahmin, bạn trở ngọn giáo chống lại người anh em thuộc đẳng cấp này, Cham nát bét từ đó.
Đắc đạo Cham, tôi nhìn khác. Tôi tuyệt không chê bai, phê phán hay chống lại một ‘Halau janưng’ nào bất kì, ‘Ahier’ lẫn ‘Awal’. Chưa trót đường tu, là lỗi ở lịch sử, chứ không ở các vị. Champa mất, kinh sách thất lạc, giới tu hành thiếu – từ đó cộng đồng tôn chức hơi tùy tiện, thì chuyện sai lệch là không thể tránh.
Bên Awal, thiếu Acar – dòng họ “chọn” người chưa xứng để đại diện, làm “vua” dòng tộc mình. Bên Ahier, dẫu ông có chánh tông Bà-la-môn, trong khi kẻ xuất sắc trong anh em chạy theo ngành nghề khác, ông yếu nhất ở lại làm ‘Halau janưng’ – sai lệch thì cộng đồng lãnh đủ.
Mỗi nguyên do đó thôi cũng thấy đa phần hàng chức sắc tôn giáo Cham hôm nay “chưa trót đường tu”, phê phán các vị là mang tội. Lỗi vừa từ lịch sử, vừa bởi chính chúng ta.
Hiểu, thì càng yêu hơn. Yêu và chăm sóc và chỉnh sửa, không thể khác.
P.S.
So với ba vị thượng tọa Phật giáo Việt Nam bị bóc phốt thời gian qua, 3 Pô Adhya Chàm còn ngon chán. Và so với hàng ngàn Phật tử Việt bị họ lừa, tự nguyện cho họ lừa – mà lừa to, đủ biết bà con Ahiêr Awal mình vẫn còn sáng nước lắm. Không đáng để hi vọng sao?