[Nữ Cham lấy chồng Việt, chủ đề đã bàn từ 2012 ở web Inrasara.com, nay lặp lại, ngắn gọn hơn].
Tết nên nói điều vui, tuy thế Tết này tôi nhận cùng lúc 2 tin nhắn hơi… cộm. Từ bạn trẻ. Chả hiểu sao nữ Cham xu hướng lấy Việt, cả mấy em lâu nay hoạt động cộng đồng, yêu quý văn hóa dân tộc nữa. Tương lai Cham sẽ đi về đâu, cei?
Ậy, tôi nói, chớ trách họ mà hãy soi lại mình, quý bạn nam Cham.
Năm 2017, tôi đã đặt câu hỏi: “Thế nào là một Cham?”, đăng lại https://inrasara.com/2021/05/25/cau-chuyen-cham-54-the-nao-la-mot-cham/
Trả lời câu hỏi này, cần thay đổi chút đỉnh: “Thế nào là một đàn ông Cham?”
[1] Cham, phận dân tộc nhỏ, ít – tôi hay tự đùa: “Mạng cùi Chàm”, đa số nghèo, thêm thân cô thế cô, sống vùng ngoại vi nữa. Tắt một lời, ở thế yếu mọi bề. Mà tâm lí chung của con người – nữ Cham hôm nay không khác, luôn hướng về phía mạnh, phía sáng, phò thịnh chớ ai dại đi phò suy.
Muốn ngoi lên, bật lên – như Inrasara nói, bạn chỉ có thể bắt đầu “từ con số không, từ con số âm” (Tháp nắng-1996). Nhất quan hệ, nhì tiền tệ, ba… ta đều trắng tay. Vậy, bạn phải tự mình vượt lên, không thể khác, không trông đợi ai khác.
Đó là bước đầu tiên: Bạn phải vượt qua nghịch cảnh.
[2] Bước thứ hai: Luôn luôn tư thế vươn vượt
Đạt được thành tích nào đó, như có chỗ làm kha khá, hay danh vị oai tí, đâu đã yên. Bao nhiêu cạnh tranh diễn ra xung quanh. Chỗ ngon, việc khá là có kẻ dòm ngó, lườm nguýt muốn hất ta ra, đó là chưa kể tấn bộ của khoa học kĩ thuật dễ làm ta mất việc như bỡn.
Thay đổi với khủng hoảng luôn chờ chực, đòi hỏi bạn phải tiếp tục chiến, để giữ ghế, để vượt lên. Tạm lấy bài học từ tôi, 3 khủng hoảng lớn ở 3 lĩnh vực – đã kể, xin tóm:
Kinh doanh, hàng thổ cẩm bị Cửa hàng Mai trả về ứ kho, sập tiệm tới nơi – tôi đã chuyển bại thành thắng, qua đó Cty bay lên. Từ điển ở Đại học đang ngon trớn thì bị giới có học Cham tẩy chay, nguy cơ về quê nắm đuôi cày là nhỡn tiền – tôi dùng vài chiêu độc, mới vượt qua được. Tagalau bị rung chuông báo động, ai khác sẽ buông, tôi xài tới thiện xảo thoát khủng hoảng nhẹ nhõm.
[3] Nữa, vượt người đã khó, vượt chính mình khó bội phần
Có thành tựu, chớ ngủ quên trên vòng hoa cũ, mà luôn học vượt mình, để làm ra thành tích khác và mới hơn. Nhật tân, nhật nhật tân.
Giáo viên Trung học, bạn phấn đấu lấy bằng Thạc sĩ, rồi lên nữa, không thì lạc thời mất. Bạn cũng không cứ mỗi ghế đó mà bám, cần học thêm ngón nghề khác chuẩn bị cho thay đổi chương trình, hay bị cánh trẻ lấn lướt.
Nghề chữ nghĩa, không an tọa ở mỗi thể loại thơ, mà biết phiêu lưu, công phá vào các lĩnh vực khác: Nghiên cứu, phê bình, diễn thuyết… Nữa, tìm và phát hiện nhiều chủ đề mới lạ, như Inrasara: Bên cạnh Văn học là, Hải sử & văn hóa biển, Minh triết Cham… thi thố với thế giới bên ngoài.
[4] “Gái tham tài”…
Ừa, bạn đã tài, 9-10 với “Yôn” – vẫn còn là chưa đủ. Có tài, đã nổi tiếng bạn cứ ngồi đó mà ưỡn ngực, ế như chơi. Hàng loạt đòi hỏi khác đặt ra, ghê chả kém: Thể thân bạn gồ ghề thế nào? Bạn ăn nói, tán tỉnh ngon ngọt ra sao? Rồi sau khi cưa nàng đổ, bạn còn phải học ứng xử với “con chó” nhà nàng nữa. Tục ngữ Cham: ‘Khing anưk urang thau krưn athau thang urang’.
“Trai khôn chọn vợ chợ đông
Gái khôn tìm chồng giữa chốn ba quân”.
Thời này đã khác, nói theo ngôn từ thời thượng, thế giới đã phẳng. Con đực cần chiến sòng phẳng đề giành cái. Nói chớ, nữ Cham chả đến nỗi nào đâu. Giữa chốn ba quân ấy, bạn bật lên hoặc ngang cựa 9-10 với “Yôn” [xin lặp lại, chả có ý phân biệt đối xử], hay ưu tiên điểm sắc tộc gia giảm tí còn 8-10, có nữ Cham nào dám chê? Họ khôn chớ bộ, sẵn sàng chọn 8-9, để gọi là còn truyền thống, được vào Kut hay nằm Ghur ấm cúng.
Chọn kiểu ấy được cả tình lẫn lí, họ dại gì!
Cuối cùng, món TÌNH cũng không thể thiếu. Có rủng rỉnh, bạn học biết san sẻ, biết cho đi, yêu thương và ban phát cho bà con nghèo “mắc kẹt” ở quê.
TÂM THẾ, bạn sợ – ai mà chả sợ, nhưng không hèn. Dám lên tiếng cho cộng đồng, khi quyền lợi cộng đồng bị xâm hại.
Và cả TINH THẦN biết ơn, như bài thơ “Tạ ơn” ấy! – Lễ Tẩy trần tháng Tư-2002.
Đó chính là bản lĩnh đàn ông Cham, ở thời đại hôm nay.