[hay. Khôn quá hóa dại]
“Nén bạc đâm toạc tờ giấy”, dân gian nói thế.
Có vẻ hiện đại hơn: Cái gì không mua được bằng tiền thì mua được bằng rất nhiều tiền. Mua ai thì được chớ hòng mua triết gia, đạo sư, nhà tư tưởng!
Có được họ còn buông nữa là. Từ Đức Phật, Krishnamurti, đến tận… Minh Tuệ. Trong khi TIỀN, TIẾNG, TÌNH – ba thứ muôn đời làm khổ nhân loại.
[1] Vụ kiện lạ đời đầy hài hước đang diễn ra cho ta nhiều bài học không chút lạ đời tí nào cả. Vẫn là bao nỗi cũ tái bản. Bài học đầu tiên là TIỀN. Tiền làm mờ mắt, mù tim đến vong tình. Tiền làm điên đảo con người. Pauh Catwai:
‘Jiên thong padai ngak blơk
nhu jak drei tablơk tian di gaup’
Tiền với bạc làm đảo điên
Nó rủ ta điên đảo lòng dạ nhau.
Không ngưng tại đó, hố – ta tìm cách gỡ gạc, chữa cháy rất vô duyên, kéo cái drama đi về hướng rất ẹ. Câu hỏi, tại sao không thể thật lòng?
[2] Nhớ vụ đạo thơ năm xưa, liên quan đến TIẾNG
Chốn trường văn tai nạn nghề nghiệp là khó tránh, nhỏ hay to, không thế này cũng thế nọ. Vấn đề là, khi bị nạn “ăn cắp” ta ứng xử thế nào? Lấp liếm rồi chạy đầu này đầu nọ chữa cháy, lửa càng lan nhanh, càng cháy bạo. Chuyện dễ ợt, nếu ta thật lòng…
Rằng em đọc đâu đó thấy hay hay, mới chép vào sổ tay mà quên ghi tên tác giả. Lâu ngày cứ ngỡ nó là tứ của mình, mới lấy ra tu bổ chút đỉnh, và in. Nay mới biết nó là của người, có địa chỉ hẳn hoi, vậy: Cho em xin lỗi nhé, em bỏ ra đây. Là xong phim.
[3] Vụ trong cộng đồng nhỏ Cham, liên quan đến TIỀN & TÌNH
Tiền làm người ấy đảo điên – một điên đảo sai to. Thay vì thành tâm, ta lại gỡ gạc bằng hư cấu thêm hai đảo điên khác hòng đánh bại đối thủ, nhưng không. Pauh Catwai đã cảnh báo:
‘Ô thei ngak di drei ô hai
tamuh di hatai drei ngak di drei’:
Chẳng ai gây tội cho mình
Tâm mình sanh sự thân mình vạ mang.
Đến khi bị đẩy vào thế kẹt không thể chối, người ấy mới chịu lỗi. Khẩu với chữ thì vậy, còn tâm có phục không, chỉ có Bà Trời biết. Khôn qua hóa dại, hỏi có tội hôn?!
Làm gì?
Pauh Catwai và triết lí Khắc kỉ dạy: Hãy bình tâm, đứng vững nơi bạn đang đứng, dõi theo vở diễn sắm vai nạn nhân của họ, và từ từ tháo mở từng lớp áo giả tạo khiến họ hiện nguyên hình: Ông vua cởi truồng.