Điều tôi trọng tâm là TIẾNG NÓI chứ không phải chữ viết. Rành ‘Akhar thrah’ mà chi nếu bạn cứ nói TIẾNG MẸ ĐẺ ĐỘN tiếng Việt, ngày càng bạo!
“Tiếng ta còn, nước ta còn” – Phạm Quỳnh tuyên thế.
Không phải Akhar thrah không cần, bản thân nó làm nền cho tiếng nói không phải lang thang lạc lõng, nhưng chính tiếng nói mang tính quyết định sự sống còn của ngôn ngữ dân tộc, và dân tộc.
Bảo tồn bản sắc văn hóa, không cần phải hô nghiên cứu đại cồ to, mà hãy khiêm cung như anh binh nhì: Đứng tại vị trí của mình, làm đúng nhiệm vụ được giao hay tự giao, là bạn đã đóng trọn phận sự của một sinh linh Cham rồi.
(Inrasara.com, 2021)
Tôi vừa có cuộc nói chuyện ở VTV1 về các công trình Từ điển, 3 cuốn soạn chung và một riêng. Ở đó, cuốn tôi khoái nhất là 4.650 Từ thông dụng Việt Cham.
Tại sao tiếng Việt trước tiếng Cham? Tôi biết Cham rành tiếng phổ thông hơn tiếng mẹ đẻ, thế nên việc tra Từ điển Moussay, Bùi Khánh Thế khá khó khăn.
Tôi ý thức điều này từ rất sớm, thế nên [tóm tắt nhanh]:
– Cham nói độn nhiều, nhất là bạn học Phan Rí. Lớp Đệ Tứ, tôi tập nói thuần ‘harat’ tiếng mẹ đẻ. Lấy đâu vốn từ? – Từ điển Moussay ra đời năm 1972 thật đúng lúc.
– Đệ Tam, tôi chép Dictionnaire Cam – Français của Aymonier, và học thuộc. Tôi bắt đầu bày chữ mẹ đẻ cho vài bạn học.
– 18 tuổi – giải phóng, không việc gì làm, tôi đóng cửa soạn Từ điển Việt Cham, viết 2 trường ca bằng tiếng mẹ đẻ và viết Tự học tiếng Cham, rủ các bạn mở khóa tiếng Cham đầu tiên ở Chakleng cho 70 sinh linh.
– Vào thị xã Phan Rang học lớp 12 Nguyễn Trãi, tôi dạy tiếp cho đến khi làm sinh viên thì ngưng.
– 1992, vào Đại học làm việc, tôi dạy Akhar thrah cho vài sinh viên nước ngoài, bên cạnh soạn Từ điển. Bản thảo khi xưa giúp tôi rất nhiều trong công cuộc này.
– 1995, Từ điển Cham Việt qua bao sóng gió gập ghềnh [đã kể], cuối cùng cũng mở mắt chào đời, vui vẻ.
Quý vị và các bạn có thể xem ở mục “Nhật ký người Việt”, 17:20 đến 17:30 trên VTV1 ngày 11-4-2023. Đây chỉ là phân mảnh nhỏ của phim bộ dài tập về Từ điển…
Nhật ký người Việt – 11/4/2023 – Video đã phát trên VTV1 | VTV.VN