Loạt bài về vụ giã từ Chủ tịch Hội đồng Thơ của Hội Nhà văn Việt Nam, thu hút vài trăm bạn facebook comment, trong đó bạn văn Chip Chip “dạy” một ý rất thực tế, rằng “rời bỏ nhưng không vắng yêu thương”. Tôi, chẳng những không vắng, mà còn đầy tràn nữa! Hôm nay, “yêu mới nói”.
17 năm trước tôi từng chẩn “10 căn bệnh phê bình văn học Việt Nam hôm nay” in trong Chưa đủ cô đơn cho sáng tạo-2006, nay tách bạch và chi tiết hơn, làm thành serie. Mời bà con, và các bạn theo dõi.
+
Phát biểu tại Hội nghị Viết văn trẻ, Đà Nẵng tháng 6-2022 vừa qua, nhà thơ Hữu Thỉnh cho rằng: “Thơ trẻ có nhược điểm chung là… giống nhau quá… cần có dấu ấn cá nhân riêng”.
Một nhận định chủ quan. Có thể do anh Hữu Thỉnh thiếu thông tin, hoặc nhìn thơ trẻ qua cặp kính cũ. Như bà nhà quê nhìn “thằng Tây đen nào cũng giống thằng Tây đen nào”. Ngược lại là khác, thơ trẻ đương đại phát triển đa dạng với nhiều phong cách qua các hệ mĩ học khác nhau.
Tạm dẫn các nhà trên dưới 40, quá dăm năm của 35 – là độ tuổi được Hội nghị qui định, bởi họ được dư luận biết đến để dễ làm đối sánh.
Thơ nữ miền Bắc chẳng hạn, hai khuôn mặt đình đám: Phan Huyền Thư và Vi Thùy Linh khác hẳn nhau. Linh ào ào, còn Thư chắt lọc. Ở miền Nam: Thơ Lưu Mêlan “được kết nối liên hoàn trong dòng suy tưởng bề bộn, nhưng vẫn nhất thống ở hơi thơ, hơi thở”, khác một Tiểu Anh “chặt chẽ, rõ ràng, chắc nịch”. Cả hai khác Ly Hoàng Ly đầy màu sắc siêu thực.
Thơ Cham khác trời vực với thơ dân tộc thiểu số vùng miền khác, đến nhắm mắt nghe đọc lên, tôi cũng biết thơ ấy xuất phát từ đâu. Đặt Tuệ Nguyên bên cạnh Hoàng Chiến Thắng, Kiều Maily cạnh Hoàng Thanh Hương, đủ thấy.
Nhìn rộng hơn, thơ trẻ dòng truyền thống khác thơ trẻ cách tân các loại, và loài này cũng khác thơ trẻ viết theo lối hiện đại. Thậm chí đối chọi nhau.
Tạm gác qua bên dòng Tân hình thức, riêng thơ “trẻ” hậu hiện đại Việt: Phan Bá Thọ sử dụng nhuần nhuyễn kĩ thuật siêu hư cấu sử kí; Bùi Chát giải trung tâm ngôn từ và thi ảnh khác hẳn Lý Đợi chuyên cắt dán và/ để giễu nhại.
Đặng Thân khai mở dòng thơ phụ âm Việt, còn Lê Vĩnh Tài tổng hợp mọi thành tựu của kĩ thuật hậu hiện đại. Đó là chưa đề cập đến một Lê Anh Hoài với nghệ thuật trình diễn mà mỗi tác phẩm là mỗi phong cách khác nhau.
Tất cả làm nên giàn hợp xướng hậu hiện đại Việt đương đại, mới mẻ và độc đáo không lẫn vào đâu được.
Bạn cần quan sát tổng thể mới phân loại thơ trẻ Việt đương đại, sử dụng hệ mĩ học của mỗi dòng sáng tác khác nhau để nhận diện cái mới, khác của mỗi dòng, mỗi tác giả.
Điều mà tôi gọi là “phê bình đi vào trong” hay “phê bình như là Lập biên bản”.