Năm 2017, ở bài viết “Thông điệp cho Cham: Hôm qua, hôm nay và ngày mai”, tôi phân kì cộng đồng Cham sau đại khủng hoảng làm 5 giai đoạn [có chỉnh sửa]:
Sau giai đoạn [1]: Sống sót, và giai đoạn [2]: Ổn định, là…
Giai đoạn [3]: Bản sắc, đây là giai đoạn văn bản viết tay Cham được tìm chép lại nhiều nhất. Giai đoạn này kéo dài từ thời ông Dương Tấn Phát [tác giả Luật Hôn nhân và Gia đình Cham], Pô Thiên [tác giả Ariya Po Thien], Phú Bô [Ariya Rideh Apwei] cho đến Thiên Sanh Cảnh [chủ bút Nội san Panrang]…
Giai đoạn [4]: Đặt nền móng, là thế hệ xoay quanh “biểu tượng” Trường Trung học Pô-Klong với Thành Phú Bá, Quảng Đại Đủ, Đàng Năng Quạ, Lưu Quang Sang, Nguyễn Văn Tỷ…
Sau cùng là giai đoạn [5]: Sáng tạo, với một thế hệ xoay quanh trục Tuyển tập Tagalau [cũng có thể xem là một biểu tượng]. Inrasara, Trà Vigia, Jaya Hamu Tanran, Trầm Ngọc Lan, cùng gần 200 cây bút khác góp mặt… Thế hệ được tính cách quãng 20-25 năm, dĩ nhiên vẫn có sự chồng lắp. Như Nguyễn Văn Tỷ một cây bút đinh của Tagalau, là điển hình.
Giai đoạn [6]: Nhập cuộc về hướng mở
Chuyển giao Tagalau cho giai đoạn 5 rưỡi: Jalau Anưk, Tuệ Nguyên, Jaka, Isvan… với kì vọng họ sẽ làm nên một “biểu tượng” mới, khác. Tiếc, hành trình này bị đứt gãy. Hôm nay, đâu là thế hệ cho giai đoạn mới? Các bạn làm gì và làm thế nào để tạo nên thế hệ xoay quanh một “biểu tượng”?
Năm 2019 tôi viết loạt bài, chỉ rõ: Cham chưa hiểu mình, chưa hiểu Việt Nam, và chưa hiểu thế giới, thì làm sao có thể nói đến nhập cuộc về hướng mở? MỞ, có thể…
về Tư tưởng, theo dõi để nắm bắt sự chuyển động của triết học thế giới; Văn chương, nhập cuộc chữ nghĩa sòng phẳng với nhà văn Việt Nam và các nước trong khu vực; Nghiên cứu, không chỉ hạn định để mãi quẩn quanh trong “thế giới” nhỏ bé Cham, mà nghiên cứu lan cả Việt Nam và toàn cầu…
Vậy, đâu là con chim đầu đàn?
Ôn tập 10 bài học từ dân tộc Do Thái không phải không cần thiết:
1. Luôn ghi nhớ lịch sử, 2. Trung thành với dân tộc, 3. Kinh Talmud là linh hồn của người Do Thái, 4. Trong gian khổ vẫn không ngừng tiến về phía trước, 5. Không đổ lỗi thất bại cho ngoại cảnh, 6. Đứng trên lập trường đối phương để xem xét vấn đề, 7. Coi trọng chữ tín là khởi đầu của mối quan hệ, 8. Đầu tư vào giáo dục là đầu tư có tầm nhìn xa nhất, 9. Hoài nghi là chìa khóa của việc học tập, 10. Vượt qua chính bản thân mình.