Ramưwan lại đến rồi… Quan hệ hỗ tương giữa ‘Ahiêr Awal’ không thể không bàn đến. Tại sao?

[1] Cham – Tôn giáo hay Tín ngưỡng dân gian?

Cộng đồng Cham Pangdurangga ít có khái niệm về tôn giáo theo nghĩa chữ ‘Agama’ (Sanskrit: Āgama), mà thường dùng chữ ‘Adat cabbat tana rakun’.

Các Từ điển đều dịch ‘Agama’ là “tôn giáo, đạo”, tuy thế nếu có hỏi, hiếm ai biết chữ “tôn giáo” Cham gọi là gì. Hồi về Việt Nam, Po Dharma nhiều lần bảo Cham không có tôn giáo mà chỉ có tín ngưỡng dân gian, không phải không có lí.

Một tôn giáo cần hội đủ: Giáo chủ, giáo lí và giáo đường, cùng sinh hoạt nghiêm ngặt. Đằng này Cham cả ‘Ahiêr’ lẫn ‘Awal’ đều thiếu một, hay thiếu cả ba. Tôi cho đó là một tôn giáo đặc thù Cham [sẽ bàn sau].

[2] Tên gọi các thành phần “tín đồ” Cham.

Cham phân biệt rất rành mạch: ‘Anưk Chăm’, ‘Anưk Bini’ và ‘Asulam’.

Riêng từ ‘Asulam’ và người theo ‘Asulam’ ít được dân gian hay văn bản nhắc đến. Khi đứa con ăn muỗng [bởi khó gắp bằng đũa], bà mẹ la: ‘Bbang yau ath[u]lam’: “Ăn như người Islam.

Ở Sử thi Um Mưrup, câu 34:

‘Um Mưrup nưmơix thukaal thong Dêbita

Asulam prong pabha kloong halaar khing tamư’

“Hoàng tử Um Mưrup vinh danh Thượng đế chí tôn/ Islam cao cả tuyệt trần, con muốn tin theo”.

Hoàng tử Um Mưrup ngộ lí tưởng Islam, đã đưa ra tuyên bố ấy.

Riêng từ ‘Chăm’, ‘Bini’ và ‘Anưk Chăm’, ‘Anưk Bini’ thì có mặt khắp vô số kể.

– Tiếng nói dân gian ngày xưa: ‘Chăm gôp – Bini raloh’, ‘Chăm thong Bini karei ia’: “Chăm với Bà-ni khác nước”. Ca dao có bài mỉa mai: ‘Chăm coh ajah coh klao…’ (xem Inrasara, Văn học Dân gian Cham-1995).

– Văn học viết, người Cham có Trường ca  Cam – Bini, câu 9:

‘Gaup gan ra đôm tôk tai

Kau jwak tha takai tamư Bini’

“Xóm giềng người cười chê mặc kệ/ Em quyết tâm vào Bà-ni”

Cô gái Chăm bị cấm cản lấy anh chàng Bini, đá tuyên như thế. Rất rõ ràng.

Và nhiều nữa.

Kê ra để thấy ngày trước cộng đồng Cham đã phân biệt đối xử nhau gay gắt kiểu ấy. Nay đã khác rồi: tốt lành. ‘Xa-ai Chăm adei Bini’ là tiếng dân gian, còn minh triết: ‘Ahiêr’: nam, ‘Awal’: nữ, cùng nhiều cộng hưởng khác.

[3] ‘Ahiêr Awal’ có phải là tôn giáo?

Giới chức sắc bên “Chăm” gọi là ‘Halau janưng Ahiêr’, bên “Bini” là ‘Halau janưng Awal’, còn chức sắc phục vụ cho cả hai hệ như Ông Mưdôn, Kadhar… được gọi là ‘Halau janưng Ahiêr Awal’. Đó là THUẬT NGỮ của Cham đã và đang dùng.

Hiện nay ta dịch ‘Cham Ahiêr’ là “tôn giáo Bà-la-môn”, ‘Cham Awal’: “tôn giáo Bà-ni” là không chuẩn. Vì thói quen, cứ tạm thời chấp nhận như thế. Còn cho rằng ‘Cham Awal’ là “Hồi giáo Bà-ni” thì sai to!

[Islam được Tàu và Việt và chỉ có 2 dân tộc này dịch là Hồi giáo, còn thế giới là: Islam. Nếu gọi ‘Cham Awal’ là “Hồi giáo Bà-ni”, thế giới phải viết là Islam Bini!]   

Thế giới, mỗi tôn giáo cần có tên gọi khác nhau. Cũng xuất phát từ “Đạo Chúa”, họ có Công giáo, Chính thống giáo, đạo Tin Lành… Orthodox, Protestant, Catholic

Cham cũng cần như thế: ‘Ahiêr’, ‘Awal’. ‘Asulam’…

Có người đề nghị cụm từ “Tôn giáo Cham” [như kiểu Do Thái giáo] e rắc rối thêm, bởi Cham theo Tin Lành hay Islam cũng là Cham.

Thế nên, nếu muốn minh định cho Cham một tôn giáo, nên gọi Tôn giáo ‘Ahiêr Awal’ với hai hệ phái khác nhau: ‘Ahiêr’ và ‘Awal’ cùng hệ thứ ba ở trong cộng đồng và phụng sự cho cả ‘Ahiêr-Awal’. 

[4] ‘Cham Ahiêr’ khác Bà-la-môn thế nào? 3 điểm chính:

Khác biệt lớn nhất giữa Cham Ahiêr với Bà-la-môn giáo, chính là Tứ đẳng cấp (chaturvarna) hoàn toàn mất dấu vết trong sinh hoạt tín ngưỡng Cham. Người Cham hiện nay chỉ phân biệt hai cấp: tu sĩ (Paxêh) và dân thường (gaheh), còn tầng lớp tu sĩ cùng hòa nhập vào giới bình dân trong mọi sinh hoạt.

Hệ thống các thần Ấn Độ (Trimurti) được thay thế bằng các vị vua, anh hùng trong lịch sử được thần hoá như Pô Klong Girai, Pô Rômê, Pô Xah Inư…

Tu sĩ Cham Ahiêr cũng không còn biết đến các kinh cổ điển Ấn Độ như Upanishad, Bhagavad-Gita nữa.

[5] ‘Cham Awal’ khác Islam thế nào? Rất nhiều…

Khác biệt nền tảng của ‘Cham Awal’ so với Islam, đó là ‘Cham Awal’ quên/ làm khác đi 5 cột trụ căn bản của Islam, ở đó lớn nhất: ‘Cham Awal’ ngoài thờ phượng Allah còn cùng cúng tế các vị thần như bên ‘Cham Ahiêr’ và thờ cúng ông bà tổ tiên. Là điều tối kị đối với tôn giáo độc thần là Islam. Islam nào chấp nhận một tín đồ như thế.

Đã vậy, ‘Cham Awal’ còn PHỐI HỢP với ‘Cham Ahiêr’ cùng thực hiện các nghi lễ quan trọng, cũng là điều mà bên Islam không bao giờ làm.

[6] ‘Cham Ahiêr’ và ‘Cham Awal’ phối hợp ĐẸP. Tạm kê 5 điểm:

‘XUK YƠNG’ được coi là đẹp nhất. Tại đó tất cả các vị chức sắc Cham Awal [mời thêm 3 vị Pô Adhya trụ trì ba đền tháp trong khu vực và thành phần trí thức hiểu biết tham dự] họp mặt để bàn về các vấn đề tôn giáo.

Một nghi thức đầy ý nghĩa ở Xuk Yơng đó là thời điểm hai bên Ahiêr và Awal gặp mặt, ‘Panwơc pwơc paklah’ (Thần chú giải nghiệp) sẽ được đọc lên. Lời thần chú mang ý nghĩa xóa bỏ bao ngộ nhận, chia rẽ, xung khắc bấy lâu nay giữa hai bên.

PALAO PAXAH Chức sắc tôn giáo xuất hiện qua các cặp biểu hiện cho cặp Nam – Nữ, như: Paxeh – Acar, Kadhar – Pajau, Mưdôn – Ka-ing, Ông Binơk – Ông Hamu Ia.

RIJA NƯGAR và các lễ Rija, cả hai bên ‘Ahiêr Awal’ cùng thực hiện tương tự nhau.

BBANG PABE, ‘Cham Ahiêr’ trân trọng mời cấp Acar vào palei mình hành lễ này.

MƯLIÊNG BIMÔNG, cấp Acar và nhất là tín đố ‘Cham Awal’ thường xuyên lên tháp cúng tế. Và nhiều nữa…

Cũng là những điều không một Muslim nào chấp nhận làm.

[7] Cuối cùng, hai bên ‘Cham Ahiêr’ và ‘Cham Awal’ không còn gọi nhau miệt thị như ‘Chăm gôp – Bini raloh’, ‘Chăm thong Bini karei ia’… như xưa nữa.

Đây là các SỰ THẬT đang diễn ra giữa hai hệ ‘Ahiêr Awal’. Thế nên chuyện ai nói lí gọi là “làm khoa học” với những lí giải tùy tiện, không gì khác ngoài ý đồ lôi kéo gây chia rẽ rất không nên trong cộng đồng Cham quá nhỏ bé này.

Kết.

– Dù tên gọi chưa chuẩn, cần giữ nguyên Tôn giáo Bà-la-môn, Tôn giáo Bà-ni.

– ‘Ahiêr Awal’ là sáng tạo đẹp và độc đáo nhất của Pô Rômê, là đóng góp tuyệt nhất của Cham vào lịch sử tư tưởng tôn giáo nhân loại. Dù còn vài tồn đọng, chỉ cần gặp nhau bàn cải cách thì mọi chuyện sẽ tốt lành.

– Lễ ‘Xuk Yơng’ là cơ hội tốt, hai bên tiếp tục gặp mặt để thảo luận thống nhất, cộng đồng Cham Pangdurangga chắc chắn hòa thuận và phát triển. 

P/S. Từ năm 2010, tôi đã có nhiều bài nghiên cứu khoa học đăng tạp chí hay thuyết trên các diễn đàn về chủ đề này, sau đó năm 2017 “Đi tìm sinh lộ cho Cham Ahiêr Awal” đã đưa ra công luận Cham bàn kĩ hơn nữa. Tút này chỉ là bảng tóm lược.