Cham Ahiêr làm ‘Đam that’ giải quyết được mấy việc:
– Vệ sinh: phương pháp quàn xác hiện nay không gây ô nhiễm, vệ sinh hơn mang thi hài đi chôn rồi “giở lên” làm đám, tạo mầm lây nhiễm cực kì nguy hiểm.
– Nếu người mất từ xa cần đến “hòm”, ta miễn tháo hòm gây dị ứng, mà thiêu luôn cả hòm để không phải đợi hòm tiêu trong đất “labaang” (hang), quá lâu cho cải táng, bởi thời gian này chiếm ít nhất 4-5 năm.
– Làm ‘Đam that’, tang gia không phải chịu qua 2 giai đoạn: chôn rồi cải táng, đỡ mất công và mất thời gian.
– Về tâm lí, làm ‘Đam that’, “hồn người chết” (ma) chỉ lởn vởn trong ba ngày, sau đó “nó” biến thành anh linh phù hộ con cháu, họ hàng.
– Làm ‘Đam that’, Đất gửi tạm ‘Tanưh paywa’ không còn là vấn đề lớn nữa.
– Điều nữa không thể bỏ qua, đó là người thân, bằng hữu gần xa chỉ đến chia buồn và thăm viếng một lần duy nhất.
Thời hiện đại ‘Đam that’ là tiến bộ, hợp thời và cả hợp lòng người. Vậy tại sao không?
Ở ‘Đam that’, thao tác gây kinh hãi nhất có lẽ là công đoạn lấy 9 miếng xương trán cho nghi lễ ‘Tamư kut’’ sau này (“chặt đầu” ‘koh akok’, như có kẻ lộng ngôn thế). Dù kĩ thuật được cải tiến tới đâu, thao tác này vẫn gây sự phản cảm. Vậy làm thế nào cho thỏa?
Thiêu theo kiểu người Khmer Nam Bộ:
– Có chỗ thiêu riêng cách xa khu người đưa tiễn khoảng 15-20 mét. Người thân sau khi “cho củi” ‘brei njuh’, rút về khu vực của mình cho thợ thầy làm việc: Paxêh, 4 Ragei, thợ lấy miếng xương và người chăm sóc giàn lửa.
– Để tránh mưa, nơi thiêu cần có mái che cố định [hay di động, tùy].
Và cuối cùng, là nhiều palei Cham trong vùng cần sắm cái lò thiêu chung. Lò thiêu đặt ở khu vực trung tâm, xong đám ta có “xe tang” đưa về đó, làm lễ thiêu.
Đám tang đã được hiện đại hóa, không sướng sao?
THỜI GIAN CHO ĐÁM TANG
Ngoài vài trường hợp hay dòng họ cá biệt, Cham Ahiêr qua đời đều được dành 3 ngày rưỡi cho Đám thiêu. Chuẩn bị cho ngày ‘Tak kayau’ Đốn gỗ, là lễ hao tốn nhất, “Ngày ở không” chẳng mang ý nghĩa nào khác ngoài việc dành cho tang gia thời gian chuẩn bị. Thời trước khó khăn thì vậy, chớ hiện nay, ta vẫn có thể cắt bớt mà không ảnh hưởng đến tập tục.
Ở đám tang Cham Ahiêr, việc chọn ngày lành cho lễ thiêu là quan trọng nhất. Vài vấn đề đặt ra:
Ngày lành, trước đây duy một ngày trong tháng để làm lễ thiêu. Thế nên, có đám kéo dài gần tháng, nay thì không thể rồi.Hỏi vài vị Cả sư Pô Adhya, các vị bảo tùy nghi: nghĩa là ngày nào cũng TỐT, miễn là nhằm thứ Tư và thứ Bảy. Như vậy, hiện nay một đám tang chỉ có thể kéo dài tối đa là 5 ngày rưỡi: là điều chấp nhận được. Ví dụ người mất thứ Sáu thì không thể thiêu thứ Bảy, mà phải đợi đến sáng thứ Tư thiêu.
Làm như thế, cấp Paxêh trong làng mỗi tháng có thể giải quyết được cho 5-7 đám, mà không việc gì hệ trọng. Còn trường hợp nhiều người mất cùng/ cận ngày (ví dụ tai nạn giao thông: 3 người bị mất), thì chỉ một người được ưu ái [ưu ái thế nào thì bàn sau], còn thi hài các nạn nhân kia đành tạm gửi nhờ thần Đất giữ hộ.
Nếu đám tang trùng với các loại đám khác như đám cưới, Rija… thì sao? Gru Dương Kế ở Pabblap Birau trả lời: được! Các đám “khác” vẫn cứ tiến hành, chứ không bị đình như trước, ở đó tất cả lễ vật bị “bỏ đi” để dành ưu tiên cho người mất.
Ví dụ người Cham Awal mất buổi sáng chôn, trưa về cấp Acar vẫn có thể tổ chức đám cưới trong làng. Hay nếu lễ Rija Prong đang diễn ra (có khi 5-7 ngày] mà gặp phải người chết, làng vẫn có thể tiến hành đám [‘Đam that’, hay Padhi] ở “ngoài” làng.
Không tiện cho cả hai sao?