Lấy dân tộc Do Thái ra so sánh với Cham, có khiên cưỡng không? – Không. Tạm chấp nhận định đề: Không có sự ưu việt giữa các chủng tộc. Nghĩa là dân tộc nào cũng có chỉ số thông minh như nhau, trồi sụt chỉ là ở mỗi cá thể. Thế nên so sánh Cham với dân tộc nào bất kì không vấn đề gì cả.
Do Thái và Cham có hoàn cảnh lịch sử tương cận: mất nước, lưu vong… So sánh với Do Thái, vấn đề về Cham sẽ được soi sáng.
1. Giống & khác giữa hai dân tộc
GIỐNG
– Tôn giáo Do Thái rất ĐÓNG, hệt Cham: Cham có loài tôn giáo không cho ai vào đạo mình! Thế nhưng họ rất MỞ với bên ngoài, Cham cũng hệt: Tư duy biển lớn, tinh thần mở.
– Cộng đồng Do Thái tuyệt không hiện tượng ĂN MÀY, Cham cũng thế.
– Cộng đồng Cham xưa tuyệt không LÀM ĐĨ, Do Thái chắc như trên. (Buồn: Chục năm qua Cham có vài hiện tượng rồi: Ăn bánh trả tiền. Nếu bạn CHO ĐI để NHẬN VỀ cái gì đó, tức là đĩ/ điếm rồi).
– Từ xa xưa, dân Do Thái truyền thống dạy chữ cho con trẻ, Cham hiếm khi MÙ CHỮ. Cham còn có tập tục xóa mù cho cả người chết nữa!
– Dân Do Thái TÔN TRỌNG SÁCH kì lạ, Cham chả thua kém: Sách được cất trong ciêt và treo sách sà nhà. Vân vân…
KHÁC: chủ yếu về GIÁO DỤC
– Tôn giáo Do Thái đặt nặng giáo dục tín đồ, Cham thì không: phó mặc cho gia đình.
– Giáo dục gia đình Do Thái rất mạnh, người nữ sẵn sàng hi sinh mình ở nhà để dạy con; Cham thì không: Nghèo quá, nên phải đi làm, bỏ mặc con cái cho voi cỏ.
– Cham hôm nay lại phó mặc việc đào tạo con cái cho nhà trường, mà nhà trường XHCN thế nào thì thế giới biết rồi.
2. Do Thái và Cham đã làm được gì? Có mấy điểm khác biệt:
– Gần 2000 năm lưu vong, Do Thái bị đối xử phân biệt, ngược đãi và đàn áp khắp nơi trên thế giới; Cham thì không. Có, nhưng không nghiêm trọng, là khác biệt rất căn bản.
– Qua hai mươi thế kỉ, dân Do Thái vẫn giữ được liên hệ với nguồn cội, luôn luôn hướng về nguồn cội và khi có điều kiện – họ hành hương về đất Thánh; còn Cham chưa đầy thế kỉ, rất hiếm người trở lại Pangdurangga hay xa hơn – Mỹ Sơn. Đây là khác biệt rất lạ.
– Do Thái đạt bao nhiêu thành tích chói lọi, thuộc hàng đầu thế giới về đủ lãnh vực, Cham thì không. Tôi không kể cá nhân Cham đạt được thành tích nào đó về Cham: sử học, dân tộc học, ngôn ngữ học… dù có cao đến đâu cũng chỉ bó hẹp trong phạm vi đề tài về văn hóa văn minh dân tộc mình. Kẹt là, ta chưa có.
Khác biệt này bất kì ai cũng nhận ra.
Cham không bị đồng hóa – tốt; giữ được bản sắc – hay, thế nhưng lúc này hơn bao giờ Cham cần CẢI CÁCH ĐỂ TỒN TẠI.
3. Câu hỏi. Chuyên đề “Người Cham có thông minh không?” qua nhiều bài được viết và đăng dài kì ở web Inrasara.com, 6-2011, tôi đặt 4 câu hỏi. Nay lặp lại:
– Cham có tinh thần quật khởi không?
– Cham có thông minh không?
– Cham có thực sự yêu dân tộc không?
– Và Cham có dám/ biết cải cách tập quán cũ để tồn tại không?
Nếu không hay có, thì tại sao?