[Giải đáp-3. Trí thức Cham trăn trối gì?]
[1] Trí thức Cham trước khi về với ông bà, được trang bị hành trang nào quan trọng nhất?
Nghi thức ‘Jap Inư Akhar’(đọc chữ cái) trong ‘Harei Brei Bbang’ (ngày cho ăn) ở Đám tang Cham Ahiêr.
Buổi sáng: Đọc trên lọ nước cát lồi 3 lần
Buổi chiều: Cho gạo vào cỗ bồng, đọc trên gạo 3 lần
Đọc trên Gạo ‘brah tam’ (5 ‘athal, arak’ hạt) 3 lần
Có thể hiểu đây là nghi thức Xóa mù cho người mất. ‘Akhar’ được Cham đồng hóa với tri thức, biết chữ là có tri thức. Về thế giới bên kia, ông không mang gì theo, mà là tri thức, để tiếp tục lao vào cuộc chiến mới.
Padhi Cham Awal được thực hiện đơn giản hơn: Ở mộ chuẩn bị chon người mất, Acar vẽ bùa 3 lần ‘Cih boh xarak klau bbang dar’, sau đó đưa thi hài xuống ‘pađih atau’, và đọc chữ Bà-ni.
[2] Ông ta đã trăn trối với con cháu điều gì quan trọng nhất?
Ngày 3. ‘Harei hatak kayau’ (ngày đốn gỗ) trong Đám tang Cham Ahiêr, là ngày trọng đại. Là ngày con cháu, bằng hữu, bà con và khách các nơi tụ về đưa tiễn. Người mất trước khi đi, đã trăn trối câu duy nhất, được thể hiện tại Ban Hát tiễn.
Ở ‘Phun hatak kayau’ (bài đốn gỗ) có 5 đoản khúc: ‘Mưk catei’, ‘Mưk hawei’, ‘Grem inư grem tanưh’, ‘Lwak kayau’, ‘Hatak kaau’
Ông Doh tụng câu ‘Bhummi ô papleh hu di Jơk’ 5 lần.
Ngày 4. ‘Jala cuh’ (buổi thiêu)
Ở ‘Phun dak ging’ “bài dựng bếp) như nghi thức hóa sinh vào kiếp khác có hai đoản khúc: ‘Da-a ahook nao mưk ia mưk njuh’, ‘Parô panao’
3 lần ‘Bhummi ô papleh hu di Jơk’ lặp lại. Cộng tất cả: 8 lần.
Tại sao?
Chú ý, đây là câu LẶP LẠI nhiều lần nhất, ở ngày TRỌNG ĐẠI nhất của giây phút cuối một đời người, trong khi các câu vô thưởng khác chỉ được tụng 2-3 lần.
Tôi đã thử hỏi nhiều “ban hát” ở nhiều làng khác nhau: “Có ai thấy điều lạ ở các “bài hát” không?”, thì tất cả đều lắc đầu. Đến khi tôi đọc ‘Bhummi ô papleh hu di Jơk’, các vị kêu biết, nhưng tuyệt không ai chú ý cả.
Hầu hết các nhà nghiên cứu Cham cũng hệt!
Vấn đề ở đây là, cần sự nhạy bén của quan sát.
Là gì?
– “Đất nước không tránh khỏi [rơi vào tay] người Việt”
Làm thế nào?
– Ta báo trước để BIẾT, mà LO LIỆU.
Trước khi vĩnh viễn về nhà ‘nao thaang kau’, ta cần nói lời cuối: Với con cháu, với bà con, và với tất cả người ở lại.
+ Tri thức ta mang đi để chuẩn bị cho “đời sống” mới, câu trăn trối ta gửi lại.
Hãy NHỚ LẤY, mà sống.