Dẫu sao quyết định của mọi quyết định chính là GIÁO DỤC. Qua và từ Tôn giáo, Do Thái giáo dục con cháu họ:
– Biết họ là ai, từ đâu? [quá khứ, lịch sử]
– Cần làm gì để sống sót, và có gì lớn lao để đóng góp?
Thế là, họ từ bỏ tính bảo thủ, và học từ NGOÀI (sẽ nói rõ hơn ở Stt 25). Học để khám phá & sáng tạo CÁI MỚI. Qua đó, đất nước Israel vừa giàu mạnh [kinh tế, chính trị quân sự], vừa xuất chúng [về văn hóa], mà không mất gốc.
Tôn giáo Cham thì sao?
- 1. Veda có 4 bộ kinh: Rig-Veda gồm tri thức về các thánh ca, ca tụng thần linh dưới dạng thi ca; Sama-Veda, gồm tri thức về các giai điệu, cầu nguyện thần linh trong lễ hiến tế; Jayur-Veda: tri thức về các nghi lễ, tế lễ, dạy những thể thức hành lễ theo thứ tự các bậc chư thần; và Atharva-Veda: tri thức về các thần chú, gồm công thức thần chú, ma thuật. Mỗi bộ kinh gồm 4 phần:
– Mantra: thánh ca, cầu nguyện thần linh dưới dạng thi ca.
– Brahmana: Phạm chí hay kinh Bà-la-môn, là các bài kinh cầu nguyện giải thích các nghi thức tế tự chuyên dùng cho các tu sĩ cao cấp.
– Aranyaka: Kinh Rừng, dùng cho nhà tu khổ hạnh.
– Upanishads: Áo nghĩa thư, kinh bình chú có tính triết học – tôn giáo [upa: gần, ni: cung kính, shad: ngồi = dưới chơn thầy].
- 2. Hệ thống chức sắc Cham Bà-la-môn Halau janưng Cham Ahiêr, ở bậc thấp nhất là Đung Akok, Liah sang Pwah để nhập vào hàng tăng lữ Bà-la-môn cần nỗ lực dài. Đây có thể gọi là thời tu tập “dưới chơn thầy”. Từ Pwah lên Tapah được cho là đạo sĩ đã thoát tục, bậc có thể thực hành mọi nghi lễ tôn giáo.
Adhya là bậc cao nhất phụ trách Bimông cho một khu vực.
- 3. Giai đoạn tu tập, các chức sắc Cham Ahiêr học gì?
Thử lướt qua nội dung 5 bộ kinh:
Agal Baic Balih gồm các kinh tụng trong lễ rửa tội cho tín đồ và tu sĩ phạm tội, tụng ở cả nghi thức rửa tội trong lễ thụ chức.
Agal Prong (Đại kinh lễ) dùng cho lễ tấn phong chức Tapah. Bộ này bao gồm cả Agal Baic Balih, và Kinh Mưta Yang tụng trong lễ Dựng Kut và Nhập Kut.
Agal Pak Pakaup dùng trong nghi thức Đih swa thuộc lễ tấn phong chức Tapah.
Baic Pakap hay Nat Cuh Yang Apui (Tế Thần Lửa) dùng tụng ở đền, tháp.
Baic Pakap Palei kinh tụng tẩy uế palei.
Như vậy, giáo sĩ cao cấp chỉ [mật/ bí] truyền cho nhau Kinh Lễ các loại, còn giáo dục công chúng tín đồ hoàn toàn phó thác cho… nhà thơ. Và hôm nay: cho Nhà nước.
Làm gì?
- Đối chiếu với nguyên bản Ấn Độ, ở Cham: Thánh ca đã mất dấu, nhà tu khổ hạnh không còn nên Kinh Rừng không ai truyền tụng, còn triết lí chẳng tìm ra đất đứng thì Áo nghĩa thư biến luôn. Vậy, Cham chỉ còn Phạm chí tức Kinh Bà-la-môn, là các bài kinh cầu nguyện giải thích các nghi thức tế tự chuyên dùng cho các tu sĩ cao cấp.
Ngay cả phần này, Cham còn gì? – Thực sự, khuyết nhiều, rất nhiều.
Cả các mảnh còn lại, tu sĩ Bà-la-môn ở cấp cao nhất cũng không nắm được. Tôi đã hỏi thử các vị: “Agal càng khó hiểu, không thể giải thích, thì càng siêu, càng linh thiêng!”
Các vị chỉ còn thuộc lòng âm, cùng các thao tác cần thiết để hành lễ. Cũng đã đủ.
Bởi dẫu sao, ta cần nói lên lời Đwa Apakāl các vị: Vì đã sống, đã truyền lưu, và đã hành lễ cho chúng ta – những đứa con của Đất còn sót lại ở hôm nay.