[hay: Chakleng đã hóa giải và hòa giải Việt Cham như thế nào?]

Đọc bản thảo viết từ 2011: CHAKLENG TỪ MẢNH GHÉP KÍ ỨC chuẩn bị in, tôi cùng anh Quảng Đại Thính phát hiện một điểm rất lạ của Chakleng palei tôi: Khả năng hóa giải và hòa giải độc nhất vô nhị.

So với các palei Cham khác, Chakleng có nhiều cái “nhất”, “đầu tiên” và “kỉ lục”, là chuyện đã kể, xin miễn nhắc. Chính những “nhất”, “đầu tiên” và “kỉ lục” ấy tạo nên đặc tính khác độc đáo hơn: Tinh thần hóa giải và hòa giải ở Chakleng, không nơi nào có. Trong đó dân Chakleng ứng xử với các thế hệ gia đình Việt “nhập cư” là một.

Non thế kỉ, có ít nhất 8 gia đình Việt cư trú đất Chakleng, trong đó 3 đã rời đi, 5 ở lại. Ngoài ra Chakleng còn chấp chứa hai bà bán mắm: bà Năm Đéc, bà Năm Béc và thợ đục đá bố chị Thúy từ Bình Định vào nữa.

Có 8 điểm độc tại đất Chakleng:

[1] Trước 1975, gia đình Việt vào palei Cham phải có sự đồng ý của ấp trưởng. Dẫu thế do khác biệt sinh hoạt, dân vài làng không chịu, ném đá mái nhà khiến họ bỏ đi, Chakleng thì không. Người Việt dù từ bất kì đâu, Chakleng vẫn nhận. Dân buôn, kẻ trốn lính, và cả người cảm tình Việt cộng, Chakleng đều dung nạp – vô phân biệt. 

[2] Hữu Đức, người Việt khó ăn nên làm ra, bỏ đi. Phước Nhơn, có của ăn của để rồi cuối đời khánh kiệt, bỏ đi. Chakleng thì khác, các gia đình Việt đều khấm khá, và ở lại. Ngay chị Mót thân với gia đình tôi, dù bố mẹ già qui hồi cố hương, chị vẫn trụ lại đất Chakleng.

[3] Suốt thế kỉ tuyệt không một xung đột Cham Việt dưới bất kì hình thức nào! Các palei khác, nhỏ thì sứt đầu mẻ trán lớn là án mạng, từ xung đột cá nhân đến tập thể. Đốt nhà có, phá tài sản cũng không chừa. Chakleng: không!

[4] Dù 8 gia đình Việt ở Chakleng qua 4 thế hệ đếm đầu người non trăm, vậy mà tuyệt không có cặp hôn nhân Cham Việt nào diễn ra! Đây là lối phân biệt đối xử rất… Chakleng.

[5] Trong khi con cháu Việt ở Chakleng nói tiếng Cham như… Cham.

Jaya vào gia đình nọ hỏi Việt hay Cham, bà con bảo Việt, thế là nói tiếng Việt thì bị dội ngược lại: đằng ấy trả lời bằng tiếng… Cham.

[6] Nhiều gia đình Việt nhận ảnh hưởng tập tục Cham thấy rõ. Mấy đứa con gái lấy chồng đều kéo chồng về bên nhà vợ làm ăn, sinh sống theo thể điệu… mẫu hệ Chàm, trong khi đa phần con trai lại xuất đi.

[7] Việt Cham hai tín ngưỡng khác biệt sống cùng nhau được là lạ. Ở Phước Nhơn, Cham Islam mất mang thi hài vào làng suýt xảy ra xung đột lớn với Bà-ni. Chakleng không có vụ đó. Người Việt mất, tang gia báo, thi hài được cho đưa vào nhà, sau đó họ chỉ cần làm lễ tẩy uế ‘Balih’ theo đúng tục Cham [chết bên ngoài không được mang vào làng], chi phí chưa tới 2 triệu, là ổn!

[8] Điều cuối cùng [mà chưa hẳn là cuối rốt] là, nhiều đứa con Việt ở đất Chakleng sẵn sàng đứng về phía Cham bênh vực quyền lợi Cham, khi có chuyện. Lạ chưa?!

Tất cả là công lớn của đất và người Chakleng, qua và từ tinh thần hóa giải và hòa giải Cham. Sara tôi được truyền thừa từ tinh thần này chăng, nên đã…