Thư cho bạn trẻ Đàng Châu Thiên Thương!
Chakleng, 1-5-2022. Bạn ranam!
Bạn quan tâm đến cộng đồng, xã hội – hay lắm. Chú rất khoái Cham trẻ như thế. Tiếc là bạn quan tâm chưa sâu, sát, chưa đúng, đủ. Thế này nhé!
1.
“Inrasara không làm chỉ lo nói” là điều tôi đã nghe, đọc từ mươi năm trước. Tôi không ngạc nhiên lắm, và đã trả lời đây đó, qua mạng xã hội và cả thư riêng. Nay bạn trẻ [xưng cháu] lặp lại: “cứ ngồi viết thì hay lắm, còn hành động thì mờ nhạt”
Tôi có phản hồi, đại ý rằng:
[1] Nhiệm vụ nhà văn là gì, nếu ko phải là viết hay!?
[2] Tôi không chỉ là nhà văn, mà còn là nhà phê bình, làm nghiên cứu và người hoạt động xã hội. Bạn không theo dõi Inrasara nên không biết Sara làm gì.
[3] Không riêng bạn, nhiều Cham không biết từ đó chê trách tôi, thế nên tôi đã KỂ, rồi không ít Cham cho tôi khoe khoang!
Mới nhất cuối tháng 4-2022, tiến sĩ Daisa Dao viết:
“Nói chung là nếu khen Insara (sic), thì tôi có 1001 thứ khen… nếu chê Insara thì tôi có 1 thứ chê, đó là Insara chưa biết khiêm nhường là gì…”
2.
Bạn còm tiếp:
“thế chú đã làm gì nào, chú thử bước ra khỏi nhà và hỏi tùy tiện ai đó trên đường chú đã làm gì, ai đó có biết chú hay chưa… con biết chú viết rất hay, nhưng nó chỉ dừng lại ở đó”.
Vậy là bạn vẫn còn chưa hiểu, chưa đi tìm để hiểu. Mà đâu phải mỗi bạn, rất nhiều Cham không biết ông Inrasara làm gì, viết gì. Hồi VTV3 làm phim về tôi, đoàn đi vào giàn nho, các chị Phú Quý hỏi:
– Phim về ai thế?
– Về Inrasara nhà thơ rất nổi tiếng của quê chị đó.
– Ui, đây chỉ biết Hàn Mặc Tử, chớ ai biết xa ra xa dzô đâu…
Bạn nói đố có sai: “chú thử bước ra khỏi nhà, hỏi ai đó có biết chú hay chưa”?
Đó không phải lỗi tại tôi, mà ở bạn, và anh chị ấy. Họ không đọc BBC, RFA, Tienve, Talawas… web Inrasara.com, hay facebook Sara, họ càng không theo dõi ông Inrasara thuyết tại các Đại học trong và ngoài nước nữa. Không theo dõi thì không biết là điều bình thường.
Gần nhất: Web Phước Dân cho Inrasara là danh nhân [duy nhất] của Thị trấn; Wiki bình chọn Inrasara là 1@9 nhân vật nổi tiếng trong lịch sử Ninh Thuận;
Năm 2005, tôi được VTV3 bình bầu Nhân vật Văn hóa của năm; VTV1 bầu là một trong những Nghệ sĩ tiêu biểu của năm;
Năm 2012, phía phi chính thống bầu chọn Inrasara là 1@300 Nhân vật Việt Nam thế kỉ XX thuộc đủ lĩnh vực.
Đấy, đấy… là họ chứ không phải tôi tự bình chọn.
Còn “ai đó có biết chú hay chưa”, bởi ai đó còn chưa xem màn ảnh nhỏ nữa! Đã có 24 phim tư liệu về Inrasara cả trong lẫn ngoài nước, 15 luận văn, luận án Thạc sĩ, Tiến sĩ về chữ nghĩa Inrasara!
3.
Bạn hỏi: “thế chú đã làm gì nào”? Bạn hỏi, thì trả lời – không cho riêng bạn mà chung với Cham một lần luôn thể, để khỏi phải nói trở lại. Ở đây nếu ai đó còm kêu Sara khoe khoang, bạn trách nhiệm phản bác họ giùm nhé.
Thử kiểm, tôi làm hàng trăm điều cho Cham. Tạm kê mỗi thứ 2 món:
– về CHỮ NGHĨA: năm 1975, 18-19 tuổi, tôi mở lớp dạy cho hơn trăm Cham đủ lứa tuổi biết Akhar thrah; năm 2000: Sáng lập và chủ biên đặc san Tagalau suốt 15 năm phát hành khắp palei Cham; năm 2007: tôi mở web Inrasara.com thu hút hầu hết trí thức Cham tham gia viết và thảo luận…
– về MÔI TRƯỜNG: 2012, hai năm liền tôi lên tiếng và khởi động thảo luận về Dự án Nhà máy Điện hạt nhân Ninh Thuận [hiện tôi có trong tay hồ sơ 500 trang A4]; năm 2013 tôi khởi động đấu tranh vụ Ghur Raneh [hồ sơ 70 trang A4]…
– về XÃ HỘI: năm 1980 [cùng thầy Tỷ] viết thư giải trình về Trường Pô-Klong, Nhà Vãng lai Cham, Trung tâm Văn hóa Chàm; năm 2007: lên tiếng về vụ Tranh chấp đất đai ở Văn Lâm…
– về GIÁO DỤC: Đấu tranh vụ tiêu cực ở Trường Nội trú Dân tộc Ninh Phước; giúp bà con giải quyết vụ biểu tình ở Trường Mai Thúc Loan – Phước Nhơn…
– về THÁP: lên tiếng về vụ Đốt nhang, Bán vé cho Cham, Dựng quày trên lối lên tháp, Tiệc tùng trong khuôn viên tháp Pô-Klong…
– về BÀ-NI: 2017: mở màn về vụ chuyển CMND từ Bà-ni sang Đạo Hồi, và nhiều thứ linh tinh khác…
– về TAI NẠN: năm 2006 lên tiếng về vụ Kiều Minh Vũ ở Cwah Patih chết oan; năm 2018, ở Parik là em bé chăn dê bị bắn trọng thương…
– còn BÁO CHÍ viết, làm phim sai về Cham, tôi phản biện 14 cuộc buộc họ gỡ bài, đính chính, nộp phạt và xin lỗi.
– còn LỢI ÍCH cụ thể: năm 1999 tôi [và bà xã] xin 350tr [khoảng 80 cây vàng] làm hệ thống nước sạch cho Chakleng; hàng năm tôi tặng quà Trung thu cho các trường, tặng vài ngàn cuốn sách cho Cham…
– 2021: mới nhất là đại dịch Covid-19, qua tôi – 870 phần thuốc về các làng Cham, hơn ngàn xuất thực phẩm cho Cham đang mắc kẹt, và 310 xuất [500k/ xuất] cho bà mẹ trẻ Cham ở miền Nam…
Vụ mới, nóng và rộng khắp thế này ai cũng biết mà bạn không biết thì tôi chịu!
+ Còn chung Việt Nam, năm 2007: tôi lên tiếng thường xuyên về Sự kiện Hoàng Sa-TS; năm 2014: về đại nạn Formosa; năm 2016: về Dự án Thép Cà Ná…
Và nhiều nữa… Như hiện nay tôi đang cùng quý chức sắc Cham san định Kinh sách Agal và Danak Ahiêr, để cải cách phong tục tập quán Cham…
Mong bạn vui vẻ tiếp nhận. Thug siam!