Tôn giáo nào cũng tốt, là câu đầu môi tôi thường nghe thấy. Trong lẫn ngoài Cham. Đấy là phát ngôn biểu hiện hoặc ba phải, hoặc mình không hiểu gì!

Cà-phê thứ Bảy năm 2017 – sau buổi “gặp gỡ nhân vật”, tôi và hai nhà: nghiên cứu triết học và giáo dục trong Ban cố vấn, ngồi lại. Một vị, rất thất vọng về “tiến bộ” của nhân loại, tôi và nhà còn lại thì khác: kì vọng.

Tại sao?

Bốn ngàn năm văn minh, cộng đồng người có tiến bộ về nhận thức, nhất là nhận thức về chính trị từ đó tiến bộ về cơ chế tổ chức xã hội.

Rõ nhất, nếu xưa tù trưởng toàn quyền sinh sát, sau đó nhà vua là số một và duy nhất thích làm gì làm, rồi là đảng trị muốn tù ai là tù, thì nay: Xã hội hiện hữu ba quyền lực kiểm soát nhau [tục gọi là tam đầu chế], thêm quyền lực thứ tư: báo chí, hay tự do ngôn luận, qua đó ba quyền lực kia được nhiều con mắt soi xét.

Là bước tiến bộ lớn. Đại khái thế.

Tôn giáo nào cũng tốt, xin nhắc lại: đó là thứ phát ngôn không biết mình nói gì.

Câu hỏi cốt tủy đặt ra trước hết:

Loài người cần gì? Sự đa dạng về nhiều mặt, con người nhận thức sâu và rộng hơn về mình và thế giới, hòa bình giữa các quốc gia, ổn định cho các cộng đồng, môi trường và cơ hội cho cá nhân phát triển tư tưởng và tài năng, tất cả nhằm đưa nhân loại ngày càng tiến bộ.

Cụ thể hơn, các câu hỏi tiếp theo:

– Với THẾ GIỚI, tôn giáo [hay ý thức hệ chính trị nào đó, cũng vậy] có mang đến tình yêu thương và hòa bình thực sự không, hay nó chỉ mang tới phân biệt, xung đột, khủng bố và chia xé?

– Với DÂN TỘC, trái đất cần sự đa dạng về sắc dân, về bản sắc văn hóa… hỏi, tôn giáo đó có nỗ lực bảo tồn sự đa dạng đó không?

– Với CÁ NHÂN, tôn giáo đó có giúp con người phát triển nhận thức về mình và thế giới xung quanh không, hay một mực lôi cuốn tín đồ vào vòng u mê của mớ tín điều một chiều?

Tôn giáo đó có tạo cơ hội và môi trường cho cá nhân – không phân biệt giới tính, sắc dân hay vùng miền… phát huy tối đa tài năng không?

+ Cuối cùng, từ khi xuất hiện, bộ phận nhân loại theo tôn giáo [hay ý thức hệ] đó có đóng góp gì lớn lao cho văn minh loài người không, hay mang nguy cơ kéo thế giới tụt hậu?

Và, tôn giáo ấy có tôn trọng tôn giáo khác với đức tin khác, thần linh khác, tín đồ các tôn giáo khác không?

Nếu không, bạn đừng rêu rao tôn giáo nào cũng tốt.