- Ghé palei Thôn – Hậu Sanh, một làng Cham thuộc diện “nhỏ” mà ung thư, nghe bà con kêu, thuộc dạng topten. Miệt Bắc, palei Phước Nhơn vài năm qua sinh linh Cham mắc K về theo ông bà lớp lớp. Khoảng giữa là Padra, palei ba lần được bia kí tháp Pô Klōng Girai nhắc tên, cũng được dân làng điểm số người bị ung thư đứng đầu bảng. Trước đó, Chakleng được/ bị cho là nhất!
Lạ, không ai và chưa có làng nào làm cái thống kê cụ thể cả, mà cứ nói vống lên, và tự bằng lòng với ước đoán kia. Không lạ, vào đầu năm 2016, khi tôi làm cuộc khảo sát nhỏ với cái tít: “Chakleng, từ thống kê buồn” trong serie “Bạn có yêu palei bạn không?”, sau đó đặt ra 3 câu hỏi:
25 năm/ 38 bệnh nhân K/ 3.600 dân, có nhiều không? Nếu nhiều, nguyên do từ đâu? Cơ quan nào, và ai là người trong palei điều nghiên cụ thể hơn để có thể đưa ra giải pháp khả dĩ nhất cho vấn đề nghiêm trọng này?(*)
Không ít người cười tôi: Việc của chính quyền và bác sĩ, ai đời nhà thơ lại đi làm chuyện vu vơ ấy!? Buồn không. Tôi nói:
Nhà văn hậu hiện đại là kẻ có thể theo dõi trào lưu triết học mới nhất trên thế giới, đồng thời vẫn đi vào các buôn palei hẻo lánh điều tra nạn mắt cắp gà để giúp chính quyền địa phương giải quyết tiêu cực.
Tôi đã làm hệt như thế, 20 năm qua.
- Bạn có yêu palei bạn không? Có thực sự yêu con cháu bạn không? Nếu có, bạn thể hiện tình yêu ấy như thế nào? Vậy:
– Tại sao bạn không thử vào cuộc, để điều tra cụ thể thực trạng?
– Khi biết nguyên do, nếu thực lòng yêu con cháu, bạn làm gì?
– Lẽ nào bạn bất lực, cam chịu nhìn hết người này đến người khác ra đi?
– Và, khoanh tay chờ đến phiên mình?
- Thủ phạm gây ung thư vùng Cham chính là NGUỒN NƯỚC BẨN, mọi người nghi thế. Hôm qua, tôi thử xét xem thùng nước lấy từ vòi nước sinh hoạt ở Padra, chỉ bằng mắt thường, cũng đủ thấy nó tệ đến mức nào.
Hệ thống ống dẫn nước sạch từ đập Đa Nhim đi ngang qua Boh Bini, Padra, Hamu Tanran xuống tận Cà Ná, ta không xài mà đi dùng nguồn nước bẩn. Tại sao? Do chi phí đắt đỏ! Có thật thế không? Và có đắt bằng viện phí và sinh mạng con người không?
Nguồn nước Phước Nhơn bị nhiễm bẩn bởi nguyên nhận khác tế nhị hơn, nhưng âu cũng là do con người. Con người làm nó bẩn, và chính con người không chịu LÊN TIẾNG và quyết tâm hóa giải nỗi bẩn kia TỚI NƠI TỚI CHỐN.
Sinh linh Cham đang tự sát chậm, đâu là tiếng nói trí thức?!
*
Phụ lục
CHAKLENG, TỪ THỐNG KÊ BUỒN, Inrasara.com, 2-2016
Anh Đạm đang giai đoạn cuối của K. Buồn. Buồn hơn nữa, khi Chakleng quê tôi có bảng thống kê đầy lo âu.
Về quê, tôi nghe phong thanh palei Cham thời gian gần đây có nhiều ca bệnh K. Nhiều là bao nhiêu – không ai biết. Chakleng quê tôi cũng vậy, ai cũng biết mơ hồ là nhiều. Nhiều so với ai, đọ với thời điểm nào… chưa thấy ai làm thống kê. Chiều nay, qua tìm hỏi, tôi tạm có bảng kê sơ bộ.
Từ năm 2000, có đến 38 bênh nhân K. Trong đó:
– Theo giới tính: Nam: 26, nữ: 3, đã chữa khỏi: 2, đang tiến triển: 7.
– Theo quê quán: Dân Chakleng lấy vợ làng khác: 6, dân làng khác lấy vợ ở Chakleng: 8, số còn lại là người trong làng.
– Đa phần bệnh liên quan đến gan, họng, bao tử; tuổi trung niên 50-60 nhiều nhất, tuy nhiên căn bệnh quái ác này không chừa sinh linh mới qua tuổi thiếu niên: 3 ca.
3 câu hỏi đặt ra:
- 25 năm/ 38 bệnh nhân K/ 3.600 dân, có nhiều không?
- Nếu nhiều, nguyên do từ đâu?
- Cơ quan nào, và ai là người trong palei điều nghiên cụ thể hơn để có thể đưa ra giải pháp khả dĩ nhất cho vấn đề nghiêm trọng này?
Bạn có thực sự yêu palei bạn không? Yêu thực sự, bằng hành động cụ thể…
- Nam
2000 B nam bao tử
2000 M nam bao tử
2000 S nam gan
2002 T nam máu
2003 B nam họng
2005 X nam gan
2006 B nam bao tử
2007 T nam gan
2007 T nam bao tử
2008 N nam
2008 T nam thực quản
2008 T nam gan
2010 T nam gan
2010 K nam phổi
2010 H nam gan
2012 M nam gan
2012 N nam phổi
2013 D nam bao tử
2013 X nam gan
2014 T nam gan (10tuổi)
2014 Q nam máu
2015 G nam phổi
2015 con Đ (15t)
2016 H nam gan
- Nữ
2005 M nữ bao tử
2009 X nữ gan
2010 Đ nữ hàm tử
- Lấy vợ palei khác
2009 C-Tanran nam phổi
2010 C-Palau nam bao tử
2010 X-CM nam
2010 Đ-Padra nam
2012 T –VL nam
2013 K-Pô Rômê nam gan
- Phát hiện sớm – xạ trị
Tuyến nữ hết (40t)
Inra nam hết (40t)
- Đang mang mầm bệnh
2016 Con C nam gan (34t)
2016 Con B nam gan (37t)
2016 Đ nam thực quản
2016 T nam
2016 T nam phổi
2016 T nữ môi