Thế giới nhiều khác biệt, thì hẳn rồi, phải học biết chấp nhận nó. Thế giới con người nhiều ý đồ và âm mưu, lắm định kiến cứng đầu, bộn thiên kiến khó trị. Thế giới chính trị, xã hội, văn học, chữ nghĩa, vân vân một giuộc.
Chúng cần đến sự phản biện, phê bình, phản bác, đánh đổ.
Thế nên tinh thần phản biện critical thinking là cần thiết, rất đáng khuyến khích. Và phải có. Phải, cần nhưng khó. Khó nên cần phải học. Học và hỏi. Hỏi để học thêm. Kẻ chân ướt chân ráo vào cuộc chữ nghĩa mà nhập cuộc phê bình thường phạm lỗi nói càn, hớ và hố là cái chắc.
Trong thế giới văn chương chữ nghĩa, phê bình là khó.
Nghiên cứu thì dễ, chỉ cần có phương pháp và chịu khó là ta có được công trình khá.
Riêng sáng tạo…
Thơ thì dễ nhất, chỉ cần năng khiếu trời cho và tập sổ nhỏ với cây bút, là có thể làm được tập thơ góp mặt với đời. Tiểu thuyết căng hơn, nó đòi hỏi nhà văn có chuyện để kể, và hắn phải chịu khó ngồi, nghĩa là cần đầu tư thời gian. [Dĩ nhiên đây chỉ là cái nhìn ở mặt bằng chung, rất tương đối].
Phê bình khó nhất.
Kiến thức chuyên và liên ngành rộng, lập luận vững chắc, lí giải thuyết phục; cạnh đó để tránh đụng hàng, bạn cần có bút pháp riêng nữa.
Không lạ, ở xứ An Nam, nhà thơ nhiều vô số kể, sau đó mới tới nhà văn, cuối rốt là nhà phê bình.
Kinh nghiệm của tôi [có thể sai].
Cả 4 món trên tôi làm từ khá sớm: 14-15 tuổi. Nhận biết khó-dễ của mỗi nó, tôi:
Trước hết – dù hơn 20 năm chuẩn bị, năm 1994, tôi cho xuất bản công trình nghiên cứu đã: Văn học Cham khái luận văn tuyển (3 tập). Tác phẩm đầu tay này nhận ngay Giải CHCPI (Sorbonne, Pháp, 1994), và nhất là Giải Phan Châu Trinh 15 năm sau đó (2009).
Tiếp – dù làm thơ tứ khá sớm, mãi tứ thập: năm 1996 tôi mới in tập thơ đầu tay: Tháp nắng, và nó đoạt luôn Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam, khi tôi còn chưa vào Hội này.
Rồi 10 năm sau tôi mới cho tiểu thuyết đầu tay ra lò: Chân dung Cát (2006), dù nó được viết từ năm 2000, và dù từ tuổi 30 tôi đã thử nghiệm thể loại này. Tôi đã sửa đi sửa lại nó cả trăm lần, để tự tin nó đọc được, mới in.
Sau rốt, 2008 tôi mới dám cho ra đời tác phẩm lí luận phê bình mà tôi cho là đáng đọc: Song thoại với cái mới. [Cuốn trước đó: Chưa đủ cô đơn cho sáng tạo (2006) được in, là do nhà xuất bản đầu tư để cho kịp Tuần lễ Sách lớn đầu tiên ở Sài Gòn, và tôi chiều].
Phê bình khó, nên đáng sợ, là vậy.