Bàn về HỌ Cham, ở đây không thuần nghiên cứu, mà mục đích đi đến giải quyết vấn đề. BÀN là đưa vấn đề ra để cùng thảo luận, và để BIẾT tương đối đúng, nhất là với chủ đề hóc búa là HỌ Cham. Tuy nhiên không phải vì thế, mà ta tán thiếu nền tảng. Như tôi thường nói, mỗi vấn đề Cham cần đặt trên 3 chân kiềng mới vững (xem Minh triết Cham).

Từ 3 chân kiềng đó, ta xác định MẤU CHỐT. thế nên,

– Tôi rất trân trọng ý kiến của Abdulkarim Bin Abdulrahman, dù còm ấy có vẻ “phê” tôi. Tôi chỉ trả lời đơn giản: “Đó là sai chi tiết ngoài lề, cứ tạm chấp nhận sách “kinh điển”. Mục tiêu tút này nhấn về điểm chính”

[hay: Cham hiện nay có khuynh hướng lấy HỌ nào?]

Qua phân tích, ta thấy Cham có 4+1 “kiểu” HỌ.

[1] HỌ dòng tộc như họ Pô Rômê, họ Pô Gihlau, họ Gađak (của Inrasara), họ Amil Apwei ở Hữu Đức… dường chưa ai dùng đặt cho mình cái tên cả!

Coi như các vị này được yên vị.

[2] JA (nam) hay MƯ (nữ) trước cái tên, thì gần như đi vào lịch sử rồi.

Ja Mrang (Huỳnh Ngọc Sắng), Ja Mưta Harei (nhà nghiên cứu Thiên Sanh Cảnh), Jalau (thi sĩ Trượng Văn Lầu).

Nhìn qua VĂN hay THỊ bên Việt, hiện nay ít ai xài đến nó.

Mẹ tôi: THỊ Chiều, chị cả tôi THỊ Hám, còn em gái tôi lại là PHÚ Thị Những.

[hay: HỌ Trương, Đàng, Phú, Nguyễn… của Cham từ đâu ra?]

1. Nguyễn Văn Luận (Người Chàm Hồi giáo Miền Tây Nam phần Việt Nam, 1974) cho hay, bốn họ Ông, Ma, Trà, Chế chỉ dành cho vua. Quần chúng Cham thì cứ đặt JA (nam) hay MƯ (nữ) trước cái tên, hệt VĂN hay THỊ bên Việt.

Thời gian gần đây, Cham ít dùng hai “họ” này, nghĩ rằng thế thì tầm thường quá. Dẫu sao đã có không ít vị lấy nó đặt bút danh. Ja Mưta Harei (nhà nghiên cứu Thiên Sanh Cảnh), Jalau (thi sĩ Trượng Văn Lầu). Vẫn đẹp và sang trọng đáo để!

Họ tên riêng là vậy, còn chung cho dòng tộc, Cham đặt HỌ cho dòng tộc mình theo tên vua, thần: họ Pô Rômê, họ Pô Gihlau; đặt theo tên loài cây trụ trong ‘‘‘Kut’, Ghur’: họ Gađak (của Inrasara), họ Amil Apui ở Hữu Đức…

[hay: HỌ Cham từ cổ đến kim]

– Đặt tên cho mình kiểu như Po Dharma, Musa Porome, Yang Neh có xúc phạm bậc đế vương hay thần thánh Cham không? Là câu hỏi Cham hay đặt ra mươi năm qua;

– “Không biết căn cứ vào tư liệu nào tác giả Inrasara cho rằng vua Chăm có những họ như trên?” [Indra, Jaya, Cri, Maha…], là câu hỏi của báo Ninh Thuận [hay Sakaya?]

[hay: “Chuyện Hoàn cảnh Cham và “Luận sư” Inrasara]

1. Thử tưởng tượng một đạo sĩ Cham, sau khi HỌC cho ra học (15-30 tuổi), Ông đi vào đời lấy vợ sinh con, nuôi chúng khôn lớn. Thực hiện xong bổn phận TAM CHÚNG (30-60 tuổi), để sau tuổi 60, Ông rời bỏ gia đình để HÀNH ĐẠO.

Không còn rừng để vào, Ông lang thang qua các palei hành lễ cho tín đồ, ăn ở đó; xong lễ, Ông sang ngụ và ăn uống ở nhà ‘xêh’ HỌC TRÒ.

[hay: “Luận sư” Inrasara qua lăng kính Tapah]

Có thể phân cuộc đời một đạo sĩ Bà-la-môn làm 5 giai đoạn:

Từ ra đời đến 15 tuổi, là đứa con được đùm bọc trong gia đình;

Từ 15-30 tuổi: theo Guru học đạo, sống “dưới chơn thầy”;

Từ 30-60 tuổi: sắm vai chủ hộ, gánh vác công tác xã hội, cộng đồng;

Sau 60 tuổi, rời bỏ tất cả để “đi vào rừng”, và “phong phanh giữa trời đất”.

[xem thêm tút 22-3: “Cham giáo dục Đạo sĩ như thế nào? KINH NHẬT TỤNG CHO TAPAH”]

Tôn giáo nào bất kì đều có lời răn và điều cấm.

Răn cho tín đồ, cấm với chức sắc. “Răn” thì có thể vi phạm, chứ “cấm” là tuyệt!

Halau janưng Ahiêr, Tapah/ Baic là cấp cao nhất ở đó Pô Adhya sắm vai chức vụ lãnh đạo phụ trách ‘bimông’ (tháp). Thế nên lên đến cấp Tapah, là đã học hết bài!

Đây là Kinh Agal Pakaup trong lễ Pôk Tapah

Kinh gồm 461 chữ, được đọc ở tối cuối cùng Lễ Tôn Phó Cả sau khi thầy Paxeh đã chính thức thành Baic [hay Tapah].

Là Tapah, điều tránh đầu tiên là hành vi sát sinh không cần thiết; ngay cả làm sinh linh thương tích cũng phải tránh.

Điều cấm nhấn rõ nhất ở sự tham. Từ tham của đến tham dục, tham ăn uống đến tham hưởng thụ thú vui trần gian.