“Lễ Kỷ niệm 185 năm Champa Mất nước” vừa được cộng đồng Cham hải ngoại tổ chức tại Mỹ tháng 11 vừa qua, tôi không theo dõi hết, mà chỉ xem 3 mục:
Phát biểu của Amuchandra Luu đĩnh đạc & hay! Phần của Can Quang khúc đầu tốt, khúc sau có vài điểm cần xem lại. Và video clip dài 55 phút của Mylan Che xuất hiện non tháng sau đó.
Ở Stt này, tôi không bàn về “Mất Nước”, cũng không bàn về “Quyền Bản Địa”, mà: phần I nhận định sơ khởi về video clip của CML, phần II gợi mở cho cái nhìn cận cảnh vấn đề Cham hiện đại https://www.facebook.com/mylan.dang/videos/2004373262906232/

I. HAY & CHƯA HAY
3 điểm hay:
Đây là lần đầu tiên xuất hiện 1 video clip đưa cái nhìn tổng quan vấn đề Cham, lại do người nữ Cham làm, là điều rất đáng AHEI! Tinh thần dân tộc của CML thì miễn nói: đậm đặc, từ đó nữ sĩ này có quan điểm rất rõ ràng, không ỡm ờ hai ba mặt. Có nhiều nhận định rất nữ, thêm chất giọng Phan Rí: vui đáo để. Tôi nói ‘vui’, chẳng hạn cụm từ “khing Yôn khing Lo” được nhắc đi nhắc bốn lần như tiếng than đắng chát của một bà mẹ mẫu hệ cảm nghe bất lực trước những đứa con ‘hoang đàng’ [có khi ở thế buộc] lần lượt ra đi không thể ghì níu – chỉ là một trong những. Continue reading →

01. Chết oan

Tinh thần giải sân hận bàng bạc trong trường ca Ariya Glang Anak. Tôi đã viết nguyên một chương về tinh thần này trong Hàng Mã Kí Ức, và lần nữa nhấn mạnh ở Minh Triết Cham.
Tôi nhớ lần đầu tiên đề cập đến cụm từ “giải sân hận” ở web Inrasara.com, bị một bạn phê bình Sara muốn thế hệ trẻ Cham quên quá khứ. Hiểu vậy là sai. Nhớ quá khứ, hiểu lịch sử để lấy lịch sử làm bài học cho hôm nay và mai sau.
Sinh mệnh Cham trên đe dưới búa, cần học khôn từ sai lầm cũng như nỗi oan của thế hệ đi trước, để sống sót. Các câu chuyện đau buồn được kể ở đây, cũng nên hiểu từ và trên tinh thần đó.

Cộm nhất là hai đứa con ông Huyện nổi tiếng Dương Tấn Phát.
Năm 1944 (?), ông Dương Tấn Dũng phụ trách Thanh niên và ông Dương Tấn Thành nắm Thể dục Huyện bị tố giác với Việt minh. Ông […] gài hai anh em đi tắm ở Croh Karan [Bblang Kasơic] cách palei Padra 2km. Thấy Dương Tấn Dũng bị bắt, Dương Tấn Thành bỏ chạy, bị ném thuổng trúng cổ, cả hai bị giết chết sau đó. Continue reading →

Từ sự cố “Tôn giáo: BÀ-NI”, và qua thảo luận, xin đúc kết và rút ra 7 bài học sau:
1. CHẬM, DO LẦN LỮA & THIẾU LỬA
Sự cố đổi tên từ “Tôn giáo: BÀ-NI” sang “Tôn giáo: ĐẠO HỒI” không phải đến tháng 4-2017 mới có, mà xảy ra từ 4 năm trước: 2013. Khi ấy, cán bộ về palei Cham Bà-ni thống kê dân số, công dân Cham Bà-ni đã bị ghi thành “Tôn giáo: ĐẠO HỒI”. Bà con hỏi tại sao, cán bộ bảo: Đó là quyết định từ Trung ương. Thế là phản ứng.
Phản ứng, có người còn la lối om xòm nữa, nhưng chỉ dừng ở đó thôi. Rồi quên. Cuộc thường nhật cuốn sinh phận Cham vào chuyện áo cơm, nên sự thể chìm. Như Vụ Ghur Darak Neh tôi đã nêu ra với anh Thành Chiểu từ mươi năm trước, rồi chìm, để Ghur bị xâm hại mãi. Phải đến năm 2013, anh chị em xốc lại, và hạ quyết tâm, công cuộc mới thành.
Tại sao? Do ta thiếu nhiệt, thiếu lửa. Làm thì dở dở ương ương, không đến nơi đến chốn.

2. TỪ LẠC ĐỀ ĐẾN THÀNH PHÂN BIỆT ĐỐI XỬ Continue reading →

[Giải minh về: “Quyền đòi hỏi trí thức lên tiếng”, “Lên tiếng âm thầm” & “Họ có cách riêng của họ”]

Vừa qua nhân “Sự cố BÀ-NI – ĐẠO HỒI, KM viết ở Stt, 23-6-2017, nguyên văn:
“Ông tiến sĩ […] hiện bây giờ đang ở đâu? Ông được gọi là có làm nghiên cứu ở Trung tâm nay đã về hưu là […] đang ở đâu? Rồi các anh trí thức trẻ Bà Ni nữa đã biến đâu rồi? Tôi xin hỏi các ông đang ngủ ở đâu?”
Việc “lôi tên tuổi cá nhân” trí thức lên FB buộc họ phải lên tiếng cho cộng đồng đã tạo dư luận trái chiều: thuận và ngược.
Sự thể này tôi đã một lần giải thích qua “Vụ đòi người: Đàng Ngọc Thủy” vào tháng 5-2016; hay Vụ Kiều Minh Vũ hơn 10 năm trước. Nay xin giải minh thêm để mọi người rõ hơn.
Hai ví dụ:
+ Vụ Formosa, quần chúng chờ cơ quan hữu trách cho biết nguyên do cá chết, chờ hết thấu, mọi người kêu: “24.000 tiến sĩ đâu rồi”?
+ Chuyện Đàng Ngọc Thủy, các bạn Cham nóng lòng, cũng réo: “tiến sĩ, trí thức, nhà nghiên cứu, các người ăn nên làm ra đâu rồi”?
Kêu, không phải không đúng! Continue reading →