1. Trong kho tàng nghệ thuật điêu khắc Champa, tượng thần Shiva chiếm số lượng và vị trí vượt trội. Sự vượt trội này thể hiện ngay cả trên bi kí.
Trong 128 bi kí được tìm thấy dọc dải đất miền Trung Việt Nam, có 92 minh văn đề cập hay tôn vinh Shiva và hóa thân của Ngài, 5 minh văn về Brahma, 3 về Vishnu, 7 về Phật và 21 chưa được xác định (theo Paul Mus). Trong Tam linh vị (Trimurti) là Brahma – Thần Sáng tạo, Vishnu – Thần Bảo dưỡng và Shiva – Thần Hủy diệt, Shiva quả là vị thần đầy uy thế trong lịch sử tôn giáo-tín ngưỡng Cham. Từ những bức tượng đầu tiên xuất hiện vào thế kỷ thứ VIII, qua những bước thăng trầm của lịch sử, dù hình tượng các vị thần khác có mờ phai hay mất đi trong tâm thức Cham, nhưng Shiva vẫn luôn có mặt qua những nhân vật lịch sử được thần hóa, qua hàng trăm ngẫu tượng sinh thực khí (linga) đơn giản nhưng mãnh liệt và đầy sức sống.
Tại sao một vị thần biểu trưng cho cái chết và sự hủy diệt lại được trân trọng như thế? Theo ngữ nguyên, Shiva có nghĩa là thiện, là tốt lành. Người Cham xem cái chết là một mặt của sự sống. Sống – chết không chỉ luân chuyển nhau tồn tại mà cùng song hành giữa dòng đời. Và phá hủy lại là tiên đề của sáng tạo. Phá hủy thúc đẩy sáng tạo và phá hủy để sáng tạo. Continue reading →

Có mỗi thứ mặc cảm thôi mà nhiều người cũng mặc cảm sai, tội vậy đó. Chuyện như thế này.
ĐAW là gì?
Nếu tôi dịch “đaw” = “ấm” thì tôi biết dứt khoát nhiều ‘nhà’ Cham sẽ dùng chữ khác để dịch chữ “ấm” của tiếng Việt cho mà xem. Đơn giản, chỉ bởi [vì, tại, do] mặc cảm là chính: lẽ nào tầm như tui đây mà nói tiếng Cham theo… Sara!

Kinh nghiệm từ 36 năm trước, tôi dịch chữ “đwa karun” = “cảm ơn” là chính xác 110%, vậy mà có rất nhiều nhà đã tránh dùng chữ tôi đã dùng, và nói khác [và rất trật]. Mà “karun” có phải là chữ của ông Inrasara đâu mô. Nó thế này nè:
KARUN trong Từ điển Aymonier có 3 nghĩa: Continue reading →

Ông (tiếng Cham: Ong hay Aung, Ung) là một trong bốn dòng tộc nổi tiếng của Cham, gồm Ông, Ma, Trà và Chế. Họ “Ông” có từ thời Nhà Lí [và chỉ có từ thời này], khi 5.000 (1044) và 50.000 (1069) tù binh Cham bị Nhà Lí bắt ra Bắc. Đa phần các tù binh này lấy vợ Việt lai giống làm thành họ “Ông”. Như họ Trà và Chế hiện vẫn còn tại Đà Nẵng, Huế…
FB Nguyễn Thùy Trang, 12-7-2015
Gia phả dòng họ Ông thuộc Cẩm Lệ, một quận của thành phố Đà Nẵng. Thủy tổ của họ Ông là ông Ông Lý Trai có từ đời Nhà Lý đến nay là 41 đời.
Ngoài ra còn một vị thủy tố khác là Ung Văn Lào (nguyên là họ Ông, làm xã trưởng thời nhà Hồ ở thế kỷ 15), tính đến nay hơn 600 năm, sinh hạ được 22 đời. Continue reading →