[hay Khai từ cho Ariya Glang Anak]
Chỉ với 116 cặp ‘ariya’ (ụúc bát Cham), Ariya Glang Anak đựng chứa được cả một thế giới Cham, hôm qua lẫn hôm nay. Thế nên đến với Glang Anak, ta cần chậm – thật chậm rãi.
Như trước khi đi vào nhà khách Cham, bạn rửa bàn chân lấm bụi đường. Trước Glang Anak, bạn trải chiếu bông, đốt lên ngọn nến, và đọc.
Ở các bài tới, tôi không diễn ngôn Glang Anak, mà chỉ chú thích, ý và từ – chuẩn nhất có thể. Như gợi ý cho các bạn bước vào thế giới hiện thực đầy huyền vi đó, của thơ.
KHAI TỪ
Cham tiếp nhận và hiểu thế nào thông điệp?
Hirsch cho rằng “đọc thơ là một cuộc phiêu lưu trong sự cách tân, một hành động mang tính sáng tạo, một sự khởi đầu mãi mãi, một cuộc tái sinh của niềm ngạc nhiên”. Stevens gọi người đọc là “học giả của một ngọn nến”.
Cham không đọc Glang Anak với con mắt soi mói của nhà nghiên cứu cân đong đo đếm câu chữ. Đã có kẻ làm như thế và tuyên tất cả sai bét, riêng mỗi ta đúng. Ngay lối nói ngạo mạn này đã sai lạc tinh thần thông điệp Glang Anak rồi. Nếu bác khả năng giảng giải ‘laang yah’, tầm chương trích cú Glang Anak ở câu, đoạn nào bất kì mà tâm bác chưa tận diệt mọi căm thù sâu kín, là nhà bác còn chưa hiểu Glang Anak.
Khi tâm hồn bác còn trì nặng nỗi oán trách nhỏ bé, suy nghĩ nhỏ bé, hay bác còn nuôi ý định âm u triệt tiêu ai đó, không biết cảm thông và tha thứ, là bác chưa hiểu tinh thần Glang Anak.
Khi bác chưa mở lòng ‘palai tung tian’ với con người hèn yếu xung quanh, với mọi sinh thể trên thế gian mỏng manh này, là bác chưa thể sẵn sàng đón nhận thông điệp Glang Anak.
Glang Anak gợi mở nhiều diễn ngôn. Ông bà từng cho Glang Anak được viết để đoán trước chuyện cũ hay cuộc hôm nay. Và họ nghĩ, nó rất ứng! Từ sinh thời Thiên Sanh Cảnh và mãi tận bây giờ, vẫn cứ thế. Cham diễn giải và suy luận triết lí Glang Anak, giở Glang Anak để đoán thời thế, mang Glang Anak và Poh Catôi ra răn dạy và cả hù dọa con cháu.
Mươi năm trước, khi xếp Ariya Glang Anak vào dòng “Thơ thế sự” trong Văn học Cham – khái luận, tôi đã bàn về thi phẩm này trong chiều hướng triết lí thế sự. Nhưng tôi vẫn chấp nhận lối hiểu khác. Khác mình.
Ngày mai, có thể dân tộc Cham tan rã như đất nước đã từng rã tan hai thế kỉ trước đó. Cham lần nữa phiêu giạt, xa và mỏng hơn, chìm khuất giữa những dân tộc xa lạ, nền văn hóa khác lạ. Nhưng khi ta còn mang trong tâm khảm thông điệp Glang Anak, Poh Catôi, và nhất là khi tinh thần damnưi Cam vẫn hiện hữu nơi thẳm sâu tâm hồn ta, ta vẫn cứ là Cham. Độc đáo và độc nhất.
Làm phong phú và đa dạng văn hóa và tinh thần cộng đồng bản địa nơi ta tạm trú!