“Nhà văn Việt Nam không muốn lớn”, chỉ là cách nói. Tôi đã nguyên văn như thế – vài nơi, vài diễn đàn.

Ở một Hội VHNT, buổi về “Làm thế nào có bút kí hay?”, tôi cố ý đi xa đề. Giờ giải lao, có bạn hỏi hà cớ, tôi đùa: Ai muốn viết bút kí hay, cứ đọc báo Văn nghệ, ở đây tôi gợi mở về bút kí khác lạ, và lớn.

[1] Chiến tranh biên giới Tây nam, biên giới phía Bắc là chủ đề lớn. Ai nhà văn Việt Nam dám bỏ cả đời mình cho nó, để dựng lên một lâu đài đồ sộ? Không phải viết như sử gia mà như một nhà văn? Ở đó không chỉ có chiến tranh, mà nhiều thứ khác: văn hóa, sắc tộc, chính trị…

Trong khi ngoài kia, Nguyễn Thanh Việt mất bao nhiêu năm lặn sâu vào sự thể để làm tác phẩm đầu tay: Sympathizer giật ngay Giải thưởng Pulitzer của Hoa Kỳ. Còn Ngô Thế Vinh bỏ cả đời, sống và viết Cửu Long cạn dòng, Biển Đông dậy sóng, bát ngát. Faction này mang tính dự báo nhiều năm trước khi sự kiện Biển Đông nổ ra.

Chưa bàn đến HAY, chỉ cần “lớn” thôi, ta cũng không dám.

[2] Trở lại với Dân tộc thiểu số/ bản địa.

Sử thi Tây nguyên là chủ đề lớn. Nghiên cứu, bộ Sử thi Tây Nguyên 62 tập đã có, mươi năm qua vẫn nằm yên trong thư viện. Năm ngoái ở buổi tổng kết Hội VHNT các DTTS Việt Nam, tôi hỏi các nhà văn Tây Nguyên, và gợi ý một: Có ai chịu ăn nằm với kho tàng ấy, từ đó sản sinh tác phẩm văn chương lớn?

Không ai cả! Chúng ta tiêu lãng tháng ngày làm mấy chuyện cỏn con đâu đâu, lẻ tẻ, vụn vặt ngoài lề văn chương.

Với văn học Cham, trước đó vài nhà vẫn cứ lẻ tẻ, rời rạc tôi ngược lại. “Từ con số không, từ con số âm”, lãng phí 24 năm đi và tìm để dựng nên bộ Văn học Cham!

[3] Âm nhạc Cham thế nào? Ai cũng biết nó có tiềm năng lớn, Thái Văn Kiểm, Phạm Duy, Trần Văn Khê và… tôi, nhưng sao mãi hôm nay nó vẫn làm lạc loài?

Năm 1998 xong văn học, muốn làm âm nhạc – tôi mời từ Panrang, Krong, Parik nhiều tên tuổi ngon lành về quê, ghi hình, thu âm rồi tổ chức hai đêm Âm nhạc dân gian Cham [nguyên bản] đầu tiên tại Chakleng.

Tư liệu đủ đầy, vậy mà suốt 10 năm tìm không ra chuyên gia cộng tác, làm bộ Âm nhạc Cham đồ sộ – để lớn!

Hai lần Amư Nhân khi ấy dù đã nổi tiếng đang sinh viên Sài Gòn – không. Đến hôm nay anh cũng không thể. Tại sao? Muốn LỚN, cần có ý hướng và khởi đầu từ rất sớm, tuổi 14-15 cơ.

Như tôi, với văn học Cham. Và…

P.S.

Riêng văn chương, tác phẩm lớn không chủ ở độ dày như Chiến tranh và Hòa bình, mà còn khác nữa, như: Kẻ xa lạ, Trong khi chờ Godot, Hoàng tử bé…

VĂN HỌC CHAM 3.000 trang không chí là công trình nghiên cứu, mà còn gợi mở cho sáng tác, ngôn ngữ và đi vào đời sống Cham.

VĂN HỌC NGOẠI VI VIỆT NAM cũng vậy, 7 dòng văn học qua 7+3 tập dày dặn, là một gợi hứng cho hòa giải hòa hợp dân tộc ở tương lai gần.

Riêng KINH SÁCH CHAM non 2.000 trang ý hướng giải quyết vấn đề Cham của hôm nay.