Gia huấn ca Muk Thruh Palei: ‘Kathot rong reh gaup gan ra klao’: Nghèo tan nát họ hàng cười chê. Bà Tổ Quê hương nói mạnh thế.

Tôi biết vài Cham xưa học giỏi nay nghèo cứ nghèo, hết than trời đến trách người. Tại sao? – Thiếu thông minh. Ta cứ nghĩ ta học giỏi là thông minh, sai to. Bởi thông minh có nhiều món trong đó sở hữu tinh thần DÁM NGHĨ KHÁC là một. Kể chuyện Phạm Lãi buôn ngựa thì siêu và xa quá, nay kể chuyện nơi cộng đồng Cham.

[1] Anh T ở Văn Lâm. “Giải phóng” về dân đói, Nhà nước phát ruộng, anh nhận rồi giao lại cho chị vợ làm, một mình dzọt vào Sài Gòn. 

Đầu này, nhà vừa đập mớ xà bần muốn đổ đi, anh kêu để tôi lo. Đầu kia đất ruộng trũng tính xây nhà mới cần nâng kiềng, anh nhận thầu. Thế là anh thu từ hai phía, nhẹ nhõm. Anh chả mất gì, chỉ tốn mỗi thứ là nước miếng, được tiền gửi về quê nuôi vợ con.

[2] Tôi hơi khác. Năm 1982, khi ấy tôi đang làm việc ở Ban Biên soạn – Phan Rang, HTX Hiếu Lễ phát 3 sào ruộng, tôi làm một vụ thử sức, năng suất đáo để. Nông dân thế là nhất, tôi thì không. Biếu nó cho cô em, tôi dồn sức vào 1,5 sào đất ngay trong khuôn viên nhà, lên kế hoạch vườn-ao-chuồng, nuôi gia đình 5 miệng ăn khỏe re. 

[1] & [2] thành là từ DÁM NGHĨ KHÁC – xíu thôi, cũng đủ.

[3] Một Cham thơ hay, thêm tài âm nhạc nữa. Đang thất nghiệp, tôi kêu vào Sài Gòn: Học nhạc đi, mình cho tiền sắm cái xe đạp với lo học phí. Tháng sau, hỏi đến thì bạn kêu xài hết rồi. Tôi xin cho bạn vào làm ở một cơ quan Trung ương, mới hơn nửa năm thì bỏ về, tiếp tục chương trình thất nghiệp. Nếu chịu đổ mồ hôi xíu thôi, cuộc đời sẽ khác, rất khác. Tiếc không!

[4] Một nữa trời cho năng khiếu vẽ cực kì. Tôi nói:

Sáng tạo hay lắm, dẫu sao cũng cần có cái ăn hay có tiền nuôi vợ con để thoải mái sáng tạo chứ, yut hén. Từ Osaka về, tôi lên xe đò ra Phan Rang, kêu bạn chụp mấy tác phẩm đi, làm 2 album, tôi gửi qua Nhật, họ sẽ mời qua. Một tháng thôi, đủ tiền cho bạn tự do sáng tạo 5 năm. Sự nghiệp ngon lành là cái chắc.

Đơn giản thế mà không làm, buồn là vậy!