[Nói thêm về “Kut Ahiêr, nghĩa trang hậu hiện đại”]
Thêm đánh nhau lớn lại rồi, nhân loại muôn đời mãi thế. Thôi…
KATÊ LẠI VỀ. Sau tút quan trọng này, ta cùng “giải trí” hậu hiện đại suốt mùa Katê, cho vơi đi nỗi người trên trái đất già cỗi, đau thương mà vẫn rất đáng sống.
Tôi nói quan trọng, bởi vấn đề được giải minh mang tính nguyên lí. Biết một là biết tất cả. Xin lặp lại câu trong Ariya Glang Anak:
‘Adat kayau phun hapak jruh tanan’:
Đạo của cây là thân ở đâu rụng về nơi ấy.
Thập niên 1970, tôi nghe đầy tai các vị có học Cham lên tiếng chống Kut. Kêu Kut là hủ tục, rằng đây là hình thức muốn làm nhụt chí chiến đấu của Cham, do tướng Tàu bày ra. Không phải không có lí, bởi nếu tử vong hay thương tật, về sau thành sinh linh không lành ‘lihin’ phải nằm ngoài Kut chinh, tủi thân lắm. Để rồi mỗi lần Lễ Nhập Kut là mỗi lần gia đình than khóc cho nỗi côi cút này.
Hỏi còn ai có hứng thú xung phong ra trận nữa?
Tôi suy nghĩ nhiều về nỗi kia, và thấy khác.
Đây là sáng tạo vô cùng độc đáo của Đức vua Pô Rômê. Dù “kut” xuất hiện sau thời Pô Klong Girai, mãi đến Pô Rômê ngài mới đặt Kut và Ghur cho Cham, đại trà.
Xin nhắc lại, hiếm thấy “nghĩa trang” dân tộc nào chiếm dụng một khoảnh đất nhỏ như thế [500m2], cho vạn [có khi chục vạn] sinh linh được ở chung một cách vô danh, và tồn tại lâu dài như thế. Tồn tại dài lâu, chỉ khi người nữ cuối cùng của dòng họ mất đi [trường hợp cực hiếm], Kut mới thành Kut hoang ‘bhao’.
Để hàng năm, con cháu các thế hệ sau mở cửa Kut cúng kiếng.
Sạch và đẹp! Không lạ, khi nhiều Kut đã thành điểm du lịch và nghiên cứu.
Đây không là suy diễn của tôi với tư cách luận sư, mà là sự THẬT.
THẬT ấy, nó có đó, ta diễn ngôn và hành theo chiều hướng đẹp nhất có thể: Truyền thống và hiện đại.
[1] Truyền thống, ta vẫn giữ Kut như xưa.
[2] Hiện đại, ta đã rào và làm đẹp Kut, sau đó cải cách bằng cách thực hành nghi thức đưa phần ‘Kut lihin’ [Kut dành cho người chết không lành] về nằm chung với Kut chính – văn minh đáo để.
[3] Cần thêm vài cải cách nhỏ lẻ khác nữa, là tuyệt nhất, chắc chắn thế.