[Học nhất lớp dễ bị đời đánh bại]
Ở serie “Cham có thông minh không?”, tôi phân tích 3 loại thông minh: Thông minh để tồn tại, Thông minh và bản sắc & Thông minh cho sáng tạo. Nhìn tổng thể sinh mệnh của một dân tộc là vậy, hôm nay ta thử xét phạm vi nhỏ hơn: cá thể.
Tôi biết vài bạn giỏi nhất lớp, thể hiện thông minh hơn người, nhưng vừa bước vào cánh cửa cuộc đời đã bị đánh bại ngay. Rồi không bao giờ ngóc dậy nổi nữa. Tại sao?
Thuở học trò hay sinh viên, ta nổi trội, thế là ta mang tâm lí ngạo mạn, mà không nghĩ khác đi, để học thêm lên. Thất bại te tua, vẫn không chịu rời bỏ nó nửa bước. Vào đời, mãi nhớ về thuở huy hoàng ấy, ta nhìn người bằng con mắt khinh khỉnh, tội ơi là tội. Lại còn phủi thành tích bạn học từng kém mình thuở xưa ấy nữa:
– Thằng đó mà giỏi giang gì, hồi Pô-Klong chung lớp tao, hắn hạng bét, hôm nay được này nọ cũng nhờ nọ kia thôi.
Đây là hiện tượng dễ nhận biết nơi cộng đồng Cham.
Thử xét thông minh theo hướng khác.
Học giỏi, chỉ là thứ thông minh tiếp nhận, thông minh sơ cấp. Ném ra ngoài mưa gió cuộc đời, bạn cần đến mấy bậc thông minh khác, trung và cao cấp: Đối vật, đối việc, đối nhân, và nhất là thông minh để xử lí khủng hoảng khi các “đối” kia bị tắc, hỏng.
[1] Canh tác mẫu ruộng sao cho hiệu quả nhất, bạn động não đã đành, còn nếu lũ quét xuống, bạn cần mang trí thông minh khác ra ứng phó. Hoặc khi đụng phải cặp trâu cày chứng, để trị chúng, bạn cần đến ngón mới, buộc chúng tuân theo ý bạn.
Đó là thông minh đối vật.
[2] Đối việc, như nghiên cứu viết một công trình, bạn học cách sưu tầm và xử lí tư liệu, phát hiện ý mới lạ, trui luyện kĩ năng viết, vân vân. Ở đây, chỉ có bạn đối mặt với việc.
Khó hơn một bậc, điều hành một công ty chẳng hạn. Không còn thuần công việc, muốn Cty phát triển đòi hỏi bạn có thêm trí thông minh ở mục đối nhân.
Rồi khi việc khủng hoảng…
Chuyện cơ sở Cty chuối bị bị hỏa hoạn, không chấp nhận bán tháo cả tấn hàng tồn đọng, giám đốc Do Thái kia nghĩ cách chế biến chuối khô, chuối nướng – hóa giải khủng hoảng, lãi gấp ba lần.
Năm 1993, cả đống thổ cẩm thô của Inrahani bị trả lại, nguy cơ đổ nợ nhãn tiền. Từ khủng hoảng ấy, Cty nghĩ ra hướng mới, dùng sản phẩm thô chế tác ra hàng trăm mẫu mã, qua đó tạo sức bật lớn.
[3] Đối nhân, là điều khó nhất.
Cách tôi xử lí khủng khoảng vụ Tagalau-2 vào năm 2002, hay giải quyết khủng hoảng Từ điển Cham Việt năm 1994, là tiêu biểu [đã kể].
Yếu tố quyết định không phải trí thông minh học trò, càng không phải kiến thức của nhà nghiên cứu, mà là sự ĐẰM TÍNH của kẻ sống giữa đời. Hiểu mình hiểu ta, để có thể nhìn ra lối thoát, hướng vượt lên.
Đó chính là thông minh tinh thần.
Bài học.
Giỏi nhất lớp, là bạn thông minh: thông minh tiếp nhận. Cuộc đời muôn màu, đòi hỏi các loài thông minh khác. Bạn cần nhận biết điều căn bản đó mà khiêm tốn học, trui luyện để có thể giáp mặt cuộc đời.