“Con không thể chọn làm đứa con tổng thống Pháp hay cháu đích tôn quốc vương Brunei

con không thể chọn ra đời ở Thái Lan hay Mỹ quốc

con là Cham ngay ban đầu vỡ ra tiếng khóc

[còn hơn thế: chín tháng mười ngày trước khi vỡ tiếng khóc]

khi con cắm rễ nơi đây

hay khi con lang bạt tận cùng trời

con cứ là Cham cả lúc cháy lên cùng ngọn lửa cuối đời”

(“Ẩn ngữ Pauh Catwai”-2002)

Tôi biết không ít Cham ‘bbwah kar ka wag’ than mình là Cham, mặc cảm, và kêu: nếu… nếu… mình sẽ khác. Tội vậy chứ! Kẻ thất bại luôn nghĩ mình là nạn nhân, không từ cái này cũng do người khác. Cha mẹ, dân tộc, đất nước, môi trường, thầy giáo, bằng hữu, kẻ xung quanh… Lỗi luôn thuộc ai đó, bởi một điều gì đó, chứ không phải do TA

Có anh nọ, Cham như nhau, anh lại ăn đứt tôi ở 3 mục: Khỏe, gia đình giàu, có học vậy mà bộ mặt lúc nào cũng nhăn nhó, luôn miệng than thở, hết phê phán người này đến chê bai điều nọ. Lại truyền năng lượng yếu nhược và tiêu cực đó ra xung quanh. Cuối cùng điều phải đến đã đến: thất bại.

Tôi ngược lại, luôn tuyên: Tôi sinh ra dưới ngôi sao may mắn, và may mắn luôn có mặt kịp thời. “Ẩn ngữ Pauh Catwai” tiếp:

“Thật may mắn, chúng ta có đủ đầu mình và tứ chi

càng may mắn, chúng ta còn cha mẹ anh em bè bạn

nếu rủi ro có thiếu đôi chút chúng ta vẫn may mắn hơn kẻ đã chết”

Khác nhau ở cách nghĩ, ở tâm thế. Minh triết Cham-2015:

“Tôi là Cham sinh tại Chakleng trong đất nước Việt Nam cư lưu bập bênh giữa hai thế kỉ XX và XXI. Phí lãng cả tuổi thanh xuân để phục dựng văn chương Cham: nghiên cứu, xuất bản và lan tỏa.

Dù biết chắc chắn nó sẽ tan biến ở một tương lai mơ hồ nào đó của dằng dặc thời gian, nhưng tôi vẫn hết mình. Tôi gọi đó là hành động trong chân trời khả thể.”

Chính là đạt đạo Cham! Và tôi lên đường đốt lửa, nuôi lửa và truyền ngọn lửa ấy, đến khắp.

Có ai thấy tôi chường khuôn mặt nhăn nhó ra ngoài đời không? Và có bao giờ nghe tôi than thở, oán người trách đời không? “Ẩn ngữ Pauh Catwai”:

“Vui sướng chúng ta bị lịch sử bỏ quên

vui sướng chúng ta sống sót

vui sướng chúng ta còn tay bắt, môi hôn cùng những chiều nâng cốc”.

Làm gì?

Ngưng đổ lỗi, ngưng oán trách, ngừng nghĩ mình là nạn nhân. Hãy chủ động và tự tin chèo lái con thuyền đời mình, và chịu trách nhiệm 100% về nó.