Bạn không nhìn thấy ngôi sao nào đó trên khoảng bao la kia, không phải là nó không có.
Xưa Paul Mus viết, văn học Cham chẳng có gì đáng giá cả, 20 trang sách đủ tóm gọn nền văn học này. Hôm nay bạn cũng hệt. Mươi năm qua bạn không thấy văn học hậu hiện đại phát triển ở Việt Nam, không phải nó chưa từng, mà do bạn không biết chọn góc nhìn.
Với kính viễn vọng, nhà thiên văn nhìn thấy cả rừng sao mắt thường không thấy. Qua cách nhìn toàn cảnh văn hóa văn minh dân tộc mình, tôi dựng nên bộ Văn học Cham vài ngàn trang. Bạn, nếu mãi núp trong lô-cốt cũ, bạn không nhận ra sự có mặt của văn học hậu hiện đại thì chẳng có gì lạ.
Ta không thấy cái gì đó, không phải nó chưa từng hiện hữu.
_____
– Ngoài kia, trì trì ngô hành dã, tôi đã chỉ cho nhà dân tộc học Pháp nhận ra sai lầm hớ hênh của mình.
– Thế giới Cham, tôi vài lần nói cho bạn trẻ sự thật đó, thế mà các bạn không chịu học. Chuyện vui, anh bạn kêu dứt khoát Cham không có chữ ‘nao ikak’ mang nghĩa “đi buôn”, ý muốn giảm độ cương cứng của Sara tui. Hô mơ hồ vậy mà có bạn trẻ tin, viết ngay trong bài nghiên cứu của mình, mới tội.
Tôi nói, đó là bạn chưa đọc truyện cổ Klong Girai – Klong Can lên Thượng ‘nao ikak hala’ “đi buôn trầu”, cũng chưa đọc Văn học Dân gian Cham của ngài Inrasara – ở trỏng có câu ‘Nao ikak nao ike, mưtai yêr le tuh thre ka gaup’: Đi bán đi buôn, chết thẳng cẳng, đổ nợ cho họ hàng” – là dân Hữu Đức nói, chớ tui bày ra đâu nào!
Không biết mà không biết mình không biết là không biết bình phương; còn nói to không biết ấy cho thiên hạ nghe, là không biết tam thừa – tôi đùa thế. Tôi không dám dùng từ “ngu”, vợ tui rất không ưa chữ này, thế nên tui húy kị.
– Ở HTX chữ nghĩa Việt Nam, một nhà phê bình phê bình một nhà phê bình có yếu tố nước ngoài về hậu hiện đại, rằng: Mình dự cảm sai, sao không đính chính cho bà con nhờ? Tôi mới phê bình phê bình phê bình là, văn học hậu hiện đại rộ khắp cõi Đông Lào rồi.
Đã có hàng trăm nhà, từ sáng tác, nghiên cứu đến phê bình viết [về] hậu hiện đại. Phần tôi có đến vài chục bài, và có cả cuốn Thơ Việt, từ hiện đại đến hậu hiện đại, do nhà Lotus Media in tận Hoa Kỳ vào năm 2019.