Nhà văn hậu hiện đại “nhập cuộc” không chỉ bằng thơ văn, bằng xuống đường, mà bằng cả ngôn ngữ thân thể. Trong Ngày thơ Việt Nam ở Văn Miếu, năm 2007, nhà thơ hiện đại Dương Tường đã quấn giấy vệ sinh khắp người trình diễn trên sân khấu, để một nhà thơ nữ cởi từng vòng giấy cho lộ nguyên hình hài nhà thơ, một nhà thơ như thực, không trang trí, không mặt nạ. Quá ư là lãng mạn. Hay! Nhưng đó là cái hay hiện đại.
Nghệ sĩ hậu hiện đại Lê Anh Hoài qua tác phẩm Cắt (1-6-2011) đã rất khác. Khác biệt ở bốn điểm chính. Thứ nhất, nó không diễn trên sân khấu được cấp phép mà tại không gian phá cách của nhóm Khoan cắt Bê tông (quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh). Thứ hai, tác phẩm được gợi hứng từ hiện thực cụ thể ngay sau sự kiện tàu hải giám Trung Quốc cắt dây cáp thăm dò dầu khí của Việt Nam. Cũng bằng những cuộn giấy các loại [có cả giấy vệ sinh], thân mình nghệ sĩ bị khống chế, bị trói buộc, bị vây bọc nằm quằn quại đau đớn, để những người tham dự bắt đầu “cắt” cho đến khi anh hoàn toàn trần truồng, cho lộ ra bản đồ Việt Nam với lấm chấm đảo Hoàng Sa và Trường Sa đầy máu me loang lổ. Qua đó, thứ ba, nghệ sĩ trình diễn Cắt không làm “nghệ thuật thuần túy” mà động đến hiện thực chính trị xã hội đương thời – một hiện thực nhạy cảm nhất, chắc chắn thế. Cuối cùng, tác phẩm “diễn ra” chỉ trong nửa tiếng đồng hồ rồi tự hủy. Không hao tốn đồng xu tiền thuế của dân, không họp hành, không lên kế hoạch, không kiểm điểm…
Nữa! Tối 1-12-2012, tại Nhà Hát Lớn – Hà Nội, đêm nghệ thuật Bay cùng ViLi với sự góp mặt của không ít tên tuổi văn nghệ cộm cán, nhà thơ Vi Thùy Linh làm cuộc hôn phối vài loại hình nghệ thuật, với mục đích “tôn vinh văn chương Việt Nam”. Mà theo một tờ báo, “đây là một đêm diễn đặc biệt… chưa từng có một tác giả văn học nào làm”. Nhưng, để làm gì, cái đêm ấy? Và đã được gì, ngoài vuốt ve danh hão của người làm thơ trốn chạy trước hiện thực ngồn ngộn ngoài kia? Một hiện thực nóng bỏng không thể chịu đựng báo hiệu một bùng nổ khôn lường. Bay cùng ViLi là sự kiện đặc biệt, không sai! Nhưng đó là cái đặc biệt cực kì phù phiếm – thứ phù phiếm trả giá bằng bao tốn kém với cả khối tòng thuộc.
Mang đặt Bay cùng Vili bên cạnh Tôi là cột điện cũng của Lê Anh Hoài (chiều 14-6-2008), ta càng nhận rõ hơn sự nhảm nhí và phù phiếm của tác phẩm “hiện đại” trên, một đối trọng không thể tiêu biểu hơn khi đặt bên tác phẩm đẫm chất hiện thực của một nghệ sĩ hậu hiện đại.
Họ không “dấn thân” engagement, họ càng không kêu đòi văn hữu “ba cùng” với nhân dân dưới kia, mà họ “ở đó”. Trước tất cả mọi người, với mọi người. Họ là “mọi người”, vô phân biệt. Tất cả đều gần gũi và rất dễ hiểu. Vô phân biệt nghệ sĩ sáng tạo với người tiếp nhận nghệ thuật, vô phân biệt đề tài cao cấp hay thấp cấp, ngôn ngữ thông tục hay sang trọng… nhưng không vì thế mà văn chương hậu hiện đại tự biến mình thành sản phẩm văn nghệ thứ cấp dành cho giới bình dân phổ thông.
Inrasara, 2012