Henri Miller: Tôi nghĩ một nghệ sĩ thực sự cần rất ít: ăn ít, ngủ ít, sở hữu ít hoặc không có gì cả.
Inrasara: Làm ra tiền không khó, tiêu và giữ tiền mới khó, khó nhất là biết buông tiền.
Tôi biết không ít thi sĩ khinh tiền. Khinh mà lại ngửa tay xin, hay toan tính lừa tiền – mới tội. Tôi thì khác. Tôi ý thức về tiền, và biết làm [ra] tiền từ rất sớm, gần như đồng thời với tập ráp vần. Làm tiền bằng sức hẳn hoi.
Continue readingTolstoi giàu, quá giàu nữa là khác, đến nỗi ông muốn cho đi, để rồi chịu khổ bởi nỗi đó. Dostoievski ngược lại, khổ vì túng thiếu, luôn chịu ám ảnh về điều kiện cho tự do sáng tác.
Không dư dả như Tolstoi, không túng bấn như Dos để chơi roulette rồi cả đời gánh nợ – biết thân biết phận, tôi làm ra tiền, học tiêu và giữ tiền, để được tự do cho chữ nghĩa.
Quan niệm xưa cũ, đã là nhà văn thì phải… nghèo: thanh bần, nghèo mà sang. Và ta ưỡn ngực bởi nỗi đó. Trí thức Do Thái nghĩ khác, ở Cham – Muk Thruh Palei Bà Tổ Làng cũng nghĩ khác: ‘kathot rong reh gaup gan ra klao’. Giàu, để hỗ trợ chồng “đấu chiến” ngoài xã hội.
Continue reading‘Mưgru panôic thattiak’: “Học lời chân thành”, và ‘Apan panôic thattiak: “Giữ lời chân tình” là 2 ngữ cốt yếu trong Ariya Glơng Anak.
Chuyện vui.
Tôi biết, rất nhiều Cham muốn, nhưng không dám tìm đến gặp tôi. Mà họ có nhỏ em đâu, đã tứ hay ngũ thập rồi. Vả lại, tôi có khó tính gì cho cam, thoải mái và vui vẻ nữa là khác. Một bạn học tôi thời Pô-Klong, đã phải nhờ yut Đảo “giới thiệu” xin được gặp, để chụp ảnh với ông… Inrasara!
Continue readingTâm Phật khẩu xà chỉ là thứ ngụy biên hời hợt.
1. Ariya Glang Anak, câu-99:
‘Rup ita hagao patwah ôh thau ka drei
Habiên bbôh pak halei mưng thau laic thibar’:
“Thân ta hên xui, may rủi ai có thể biết
Mãi khi chuyện xảy đến, ta mới hiểu nó thế nào”.
Continue readingTa thần tượng người thành công, nịnh hót dân có tiền, và yêu kẻ… thất bại. Nếu chịu quan sát xung quanh, không khó nhận ra hiện tượng lạ mà không lạ này. Tại sao?
Dễ lắm, tâm lí của đại chúng: Yêu, cho có bạn ‘pa-mưyôk gaup’. Có bạn, ta lân la gần gũi, ta xổ nỗi lòng để vuốt ve xoa bóp nỗi yếu đuối, hời hợt của nhau.
Tụm ba tụm bảy tán phét dễ hơn ngồi suy tư trong cô độc. Cầm lon bia dễ hơn cầm lên một cuốn sách. Lướt mạng dễ hơn nghiên cứu một tác phẩm dày. Bắt lỗi tác giả dễ hơn tìm cái hay của tác giả đó, để học.
Continue readingỞ tiểu thuyết sử thi Con đường vô tận-1991, tôi tưởng tượng cảnh ông Ariya Glơng Anak từ hải đảo trùng khơi nhiều bất trắc, trở về với và giữa lòng dân tộc. Ông ‘ưn’ nhẫn nhục tối đa với kẻ thù, ‘palai tung tian’ mở lòng với đồng tộc, và khiêm cung khởi đầu từ cái nhỏ nhất [đoạn cuối của trường ca], để có hi vọng nhỏ bé mới. Phần mình, chấp nhận cái cô đơn đến lạnh người.
Thế nào là ‘palai tung tian’?
Continue reading[hay. Tôi học thế nào?]
Nhất lớp, chớ khờ khạo mà ưỡn ngực trong chân trời với môi trường chật hẹp đó, bởi còn vô số thứ không ở trong chương trình ngoài kia cực hấp dẫn. THời Trung học là chữ Akhar thrah, văn học Cham, tôi học và học thiệt. Lên Đại học là ngôn ngữ học và triết học; còn đọc thì mênh mông và đủ loại sách.
Cụ thể, tôi học thế nào?
Continue readingTrong suốt hành trình nghiên cứu văn hóa Chăm và tư tưởng nhân văn phương Tây, tôi nhận ra một điểm giao thoa đầy ám ảnh giữa tâm lý học hiện sinh của Erich Fromm và thế giới quan Shiva hiện diện sâu sắc trong tôn giáo Chăm: siêu việt không phải là một lựa chọn tôn giáo mơ hồ, mà là một nhu cầu hiện sinh thiết yếu của con người. Với Fromm, siêu việt là năng lực bẩm sinh thôi thúc con người vượt lên chính mình, vươn ra ngoài giới hạn bản năng để kiến tạo — hoặc phá hủy — thế giới và bản thân theo cách đầy ý nghĩa. Ông từng viết trong The Sane Society (1955): “Con người là sinh vật duy nhất mà sự tồn tại của chính nó lại trở thành một vấn đề phải giải quyết.”
Continue readingThân khỏe, trí thông mà tâm không vững, không an thì dễ đi đời nhà ma. Ở mục này, tôi cứ theo tinh thần Ariya Glơng Anak mà hành, điều tôi định danh “sống dưới dấu hiệu Ariya Glơng Anak” – là ổn.
Không ngoa đâu, như Minh Tuệ: “làm theo lời dạy của Đức Phật”, thì không trật vào đâu được!
Môn đầu tiên là “giải sân hận”. Dường Bà Trời cơ cấu thân tôi quên cấy loài gien này. Muốn không sân hận thì phải biết NHẪN: nhịn và nhường.
Continue reading[hay. Tôi học thế nào?]
Thân khỏe mà trí không sáng thì… chịu. Muốn thế không gì khác, ngoài học.
Yêu sự học và ham học, ngay từ tuổi “tìm học”, tôi học đủ thứ trên trần đời. Âm nhạc và hội họa, võ thuật và yoga, bóng đá cùng vài môn thể thao khác. Học và chơi. Học, không phải để trả bài, mà vì vui.
Tôi học suốt, như hôm nay vẫn còn học ở Minh Tuệ.
Continue reading