Kể về 3 câu nói “nổi tiếng” của tôi: “Nhà văn không biết ném bỏ thì không thể lớn”, “Giám đốc là không làm”, và “Hiểu, thì càng yêu hơn”.

[1] “Nhà văn không biết ném bỏ thì không thể lớn”

Bạn văn ở Sài Gòn nhờ tôi đọc bản thảo thơ, viết lời giới thiệu. Tôi đọc, và đề nghị bỏ hơn chục bài, bạn không chịu, cho đó là kỉ niệm. Tôi nói, nếu kỉ niệm thì nên riêng dành cho mình, chớ đưa ra công chúng thì khác.

Cuối cùng tập thơ kia chỉ như một tác phẩm mới thêm vào, chứ không làm nên bước ngoặt nào đáng kể, cả trong tiến trình sáng tác của bạn.

Bạn thơ Cham viết cho đặc san Tagalau. Truyện ngắn đầu, tôi đăng và khen đáo để. Truyện thứ hai không đạt, tôi đề nghị làm lại, hay bỏ đi viết cái khác, bạn không là không. Tôi kể, mình viết 10 truyện, bỏ đi 7, sau cùng còn 1 cái đứng được. Còn bạn mới hai bỏ một thôi mà.

“Nhà văn không biết ném bỏ thì không thể lớn”, và bạn không lớn thiệt.

Văn chương đã vậy, đời làm sao mà dám! Đời bạn rồi sẽ trôi xuôi, bởi chỉ bước ngoặt mới tạo nên khác biệt.

[2] “Giám đốc là không làm”

Là tôi mấy bận dạy “bà” Giám đốc, nàng cứ ham làm, từ đó Cty đi xuống.

Trong khi bà cũng đã phát một câu “nổi tiếng” không kém về tôi: “Tôi chưa thấy ai sướng bằng cha con nhà này”, ám chỉ tôi và Út. Ngày qua ngày, cha con tôi cà-phê sáng tán chuyện, ngồi bàn vi tính, cơm trưa, nghe nhạc, rồi cười, vậy mà tiền cứ vào. Và sướng!

Làm, không phải cứ hì hục là được việc, mà khác cơ.

[3] “Hiểu, thì càng yêu hơn”

Tôi nhiều lần tài thí, pháp thí và vô úy thí, nhưng khi có chuyện [như vụ Hani ngã bệnh], tôi ít khi nhận trở lại, có đáng buồn không? – không, tuyệt đối.

Tôi giúp đỡ các bạn, nhiều nữa là khác, để họ trả ơn tôi bằng nói xấu, hầu xí xóa ơn kia. Nên ghét không? – càng không.

Về quê, mỗi ngày tôi nhận bao nhiêu nhờ vả từ cộng đồng, lớn bé, nam nữ: Về đả thông nỗi niềm, về giải thích chữ nghĩa, hay giải quyết vấn đề văn hóa hay xã hội, thế nhưng có mỗi chuyện nhí là Karaoke, tôi chả nhờ vả được ai. Đáng giận không? – cũng không nốt.

“Hiểu thì càng yêu hơn”, tôi viết thế trên Chamyouth hải ngoại từ 20 năm trước!

Có thế, tôi mới sống khỏe, sống vui, sống có ích.

Lưu ý: “Sống triết lí Cham” không suy diễn vô bằng, mà được gợi ý từ một hạn từ, một mệnh đề hay câu trong văn bản cổ hoặc từ văn học dân gian; tôi diễn giải; và lấy chính đời tôi cùng sự thể xung quanh tôi làm bằng chứng cho SỐNG thực, qua đó làm thành triết học Cham đúng nghĩa.

+

Bị xuyên tạc, bị công phá, bị sỉ nhục…

Ariya Glơng Anak dạy: ‘dơh tanan ưn ka’ “ngưng nơi đấy, nhịn đã”.

Hôm qua tôi có cuộc nói chuyện dài [48phút] với một bạn trẻ. Xin tóm ở đây 3 ý chính:

1. Trí tuệ là quà tặng Thượng đế dành cho con người – vài sinh linh đặc biệt.

Hắn nhận ra mình khác biệt với xung quanh. Khác biệt và cô đơn.

Hắn không thể vui thú vui của bạn đồng trang lứa, của cha mẹ hay bà con họ hàng. Gắng gượng tới đâu, hắn cũng không thể. Rồi hắn thấy không cần thiết phải ép mình nữa.

“Chúng ta vỡ lòng mốc bụi dĩ vãng” [?]

Inrasara: “Bắt đầu LÀM hành khất, để cuối cùng trở về LÀ hành khất”.

Bốn cứu cánh đời người. [1] Artha, bạn cần “sở hữu vật chất, để chu toàn các nghĩa vụ cuộc sống”; tiếp, Kama:“lòng ham muốn”, “là tình yêu và khoái lạc”; ở đây bạn học cách thỏa mãn người bạn tình, nâng nó lên thành nghệ thuật. Nếu chỉ có thế, khốn khổ biết bao, bạn chỉ là con thú đơn và thuần!

[3] Sống là tương giao, thế nên cứu cánh thứ ba: Dharma: “pháp” có mặt. Bạn phải hết mình phụng sự cộng đồng, tuân thủ mọi khế ước và nghi thức xã hội. Vẫn còn là chưa đủ, cả 3 thứ “tam chúng” trivarga đó.

[1] Mất niềm tin tràn lan…

Từ thượng tầng, ở trên ấy – cứ nhẩm đếm số củi bị đút qua lò thì biết; cho đến hạ tầng, ra ngoài kia – chỉ cần một vụ va quẹt nhỏ cũng đủ dẫn tới án mạng.

Bất an lan rộng, quần chúng – từ thành phần có học cho đến giới cần lao khao khát một cột trụ để bám vào, để xoa dịu nỗi bất an kia. Hiện tượng Minh Tuệ xuất hiện, là một kì vọng lớn.

Rồi chỉ qua thời gian ngắn, hiện tượng kia trở thành một BIỂU TƯỢNG [tôi dùng chữ này ngay từ đầu].