Tạm phân người trần gian theo 4 bậc cấp sở hữu, từ thấp đến cao.
[1] Làm chủ tiền của, điều ai cũng có thể, doanh nhân là đại biểu;
[2] Làm chủ kiến thức, là đất sống của nhà nghiên cứu hay học giả;
[3] Làm chủ tư tưởng – nơi triết gia, kẻ sáng tạo, nhà phát minh thi thố;
Dẫu sao sinh linh ở bậc [3] vẫn còn mang vác tâm cảm của người đời thường hỉ nộ ai lạc; phải bước qua cấp bậc
Continue readingỞ cộng đồng Cham, tôi học bằng đọc và đi. Từ tuổi 15, tôi lang thang qua các palei Cham Pangdurangga, và vùng miền khác, để tìm học.
Học bằng hỏi. Tôi gặp riêng từ cụ Thiên Sanh Cảnh cho chí Châu Văn Mỗ, từ thầy Thành Phú Bá đến thầy Lưu Quang Sang. Sau này khi có gia đình, tôi tổ chức “Hội nghị chiếu xe” gặp chung. Hỏi, để hiểu sâu hơn tâm hồn con người Cham, tinh thần văn hóa Cham.
Về ngôn ngữ và văn học Cham, tôi được cho là chuyên gia hàng đầu. Sau đó tôi học bằng khai phá vùng đất hoang: Hải sử & văn hóa biển, Minh triết Cham, san định Kinh sách Cham, hay đi vào khía cạnh vi tế của văn hóa dân tộc: “Văn hóa Cham nhìn từ Cham”, “Giải huyền thoại” các thứ, vân vân.
Continue reading[Làm thế nào hóa giải & hòa giải mâu thuẫn muôn đời này?]
Đạo sĩ [hay đạo sư] xuất hiện kéo theo đồ đệ, sau đó là bộ phận lớn người đi theo. Giáo hội [các thứ] có mặt, nhân danh đạo sư – phụng sự thành phần sinh linh này. Ở đó lắm khi xa rời thông điệp của đạo sĩ.
Mâu thuẫn và xung đột hình thành, hố ngăn cách ngày càng sâu, rộng.
Continue readingInrasara: “Hãy viết điều bạn tin, và hãy sống điều bạn viết”.
Tút “Con người thèm khổ” để trả lời câu hỏi: Làm sao Inrasara khỏe thế, ông bạn thơ cứng cựa ở Hà Nội còm: “Ông có thể sáng lập ra một pháp môn nào đó cho thiên hạ theo… Nếu thành công thì tuyệt, danh nổi khắp nhân gian, ông ạ…”
Không dại dột nghe ổng bày, tôi phản hồi vui: Minh Tuệ vô ngôn vô hành, không tuyên không lập, mới có mỗi thứ cho bàn chân trần bước ĐI thôi mà bị cho lên bờ xuống ruộng, nay bạn kêu Sara tui “sáng lập pháp môn”, có mà theo ông bà sớm.
Continue reading[Làm gì, trước sự DỐI và cái ÁC đang hoành hành?]
Lạ quá, từ hiện tượng Minh Tuệ xuất hiện, tôi dành bình quân cả tiếng đồng hồ mỗi ngày để dõi theo bước chân ông. Dõi theo mà rưng rưng…
Để hiểu đời, hiểu người, và nhất là – hiểu mình.
1. Phơi mình trước ánh sáng, và ông chính là ánh sáng…
Continue readingTôi có anh bạn, ham ăn nói, liên tu bất tận, kẹt đâu cứ kêu: Chàm tui như thế, là xong. Cham như thế, còn như thế là như thế nào, và đâu là tang chứng vật chứng, thì chả thấy đâu! Lối mạo nhận vu vơ này cũng lây lan qua vài sinh linh thế hệ mới, mới lạ.
Sự thể tôi đã nêu 10 năm trước, nay cụ thể hơn.
Cham có chữ viết bản địa rất sớm, thế kỉ IV. Chữ ‘xakarai’: triết lí; ‘pacoh xakarai’: đấu lí hay bàn luận triết học, cho biết Cham từng có một nền triết học.
Continue readingTham luận tại Hội thảo Khoa học quốc gia: “50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất”, 14g, ngày 18-4-2025
Đặt vấn đề
Việt Nam là đất nước đa dân tộc. Hơn 54 dân tộc cư trú rải khắp mọi miền tổ quốc, là nguồn vốn con người và văn hóa vô cùng quý giá.
Văn hóa một dân tộc tồn tại ở bản sắc, phát triển ở tiếp nhận và sáng tạo. Câu hỏi, thế nào là bản sắc? Ta chỉ hiểu được bản sắc một cái gì đó khi đặt nó bên cạnh một/ những cái khác. Đâu là bản sắc văn hóa dân tộc của các DTTS? Ở phạm vi hẹp hơn, văn học – đâu là bản sắc, cái khác biệt của văn học DTTS khả dĩ làm đa dạng thêm nền văn học đa dân tộc Việt Nam?
Continue reading“Xem facebook biết tính cách con người” là dân khoa học nói, không phải tôi. Facebook ra đời, nhà nhà làm báo người người tự thể hiện, qua status được Việt hóa thành chữ “tút” – gọn và trúng phóc. Vui nhộn đáo để.
Đến đỗi các nhà khoa học tại Anh Quốc chịu không thấu, vừa làm cuộc thu thập các tút từ 555 facebookers, phân tích và phân loài. Tôi cũng không chịu nổi, copy ý kiến từ vài báo, tóm gọn lại để hầu bạn đọc. Tạm chia làm 6 loài:
[1] Loài kiêu hãnh
Continue readingĐến chú cún cũng muốn níu kéo ông ở lại, vậy mà…
Hôm qua, tại ngôi chùa Ấn Độ giáo, sư trụ trì cung kính mời đạo sĩ Minh Tuệ và tăng đoàn ở lại. Hứa hẹn có cuộc “nói pháp” với Phật tử, thì bất ngờ, vị sư áo vàng thuộc Giáo hội Phật giáo Sri Lanka tay cầm lá đơn tố cáo “đoàn giả tu”, đính kèm vài cảnh sát đến, quyết cả đoàn người phải rời đi gấp.
Can thiệp vào nội bộ tôn giáo khác, một hành vi sai toàn tập!
Continue reading1. Tranh luận với cãi cọ về Akhar thrah mươi năm không ngưng nghỉ cuộn sinh lực của không ít sinh linh Cham vào vòng xoáy khổ ải một cách khá… lãng nhách. Sự vụ gợi liên tưởng về câu chuyện Lịch Xakawi Cham thế kỉ XIX.
Sinh hoạt cộng đồng Cham gắn chặt với tôn giáo và tín ngưỡng, cả hai không thể thiếu Xakawi. Với Cham, Xakawi linh thiêng thì miễn bàn. Thế mà mỗi vùng, mỗi thầy ‘gru’ cứ tùy tiện thay đổi, tùy ý làm khác và tùy nghi dùng – vô tư.
‘Xakawi bak nưgar’ Lịch khắp xứ, là vậy.
Continue reading