Hani tạm ổn, khó ngồi dậy, nhưng vẫn lăn qua lăn lại được. Con cháu chăm tốt, phân công rạch ròi, thấy tạm ổn thì mỗi đứa đi công việc của mình. Còn mỗi ngài Inrasara!
Tối, tôi mở hờ cửa phòng để Hani kêu, khi có chuyện. Ban ngày, ngồi viết khoảng 30-40 phút, tôi mở cửa dòm qua. Nhà vắng, lắm khi nghe cô đơn đời. Và tôi nghĩ giá như… giá như…
Thôi, đừng có “giá như” nữa, mà nói chuyện khác.
Continue reading[1] “Tư duy biển lớn” là chữ Tạ Chí Đại Trường dành cho Cham (Damau, 8-1-2009). Từ tư duy ấy, Cham mang tinh thần phiêu lưu.
Cham đóng tàu 37 sải viễn dương sớm và xa, Cham biết làm kinh tế thị trường từ rất sớm:
“Cư dân Chăm cổ thường xuyên có mặt ngoài khơi, ngoài đảo xa. Vì thế họ đã có sự giao lưu kinh tế văn hoá với thế giới hải đảo Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương” (Nguyễn Đức Hiệp-2006).
Continue reading[1] Sinh hoạt tín ngưỡng, người Cham hay mời ‘Gru urang’ “Thầy pháp” đến cúng. Trong các kinh cúng tế, loại kinh Agal thứ cấp dành cho đại chúng, có câu chúc lẫn lời rủa.
‘Thei đôm thoh tagloh mưta, thei đôm jhak ak coh’
“Ai vu khống người sẽ bị mù mắt, ai nói xấu người thì bị quạ mổ”.
Hơi bị ghê! Thầy hành lễ, thầy đọc, thầy “rủa”, đại chúng Cham nghe, tai này đi qua tai nọ. Lạ không? – Bởi ngoài đời, ta cứ nói dối, vu khống nhau, nói xấu nhau sau lưng, như không có gì vừa xảy ra ở đó.
Continue reading“Cô đơn” có mặt từ rất sớm trong thơ tôi, sau đó trở đi trở lại nhiều lần. Năm 1982, ở “Bàn chân, con đường, bóng tối”:
“Bao giờ?
trút gánh nặng xuống – lên đường
con đường băng qua buổi chiều những thời đại
gặp gỡ người tình nhân: cô đơn”
Năm 1984, là bài thơ “Trên bước chân cô độc”.
Continue readingBạn tự soi, có thấy bóng dáng mình ở đây không, nhé?
[1] Chuyện kể bác nông dân tay không bắt khỉ. Trên luồng khỉ đi tìm mồi, bác đặt một tấm phản khoét lỗ vừa với bàn tay khỉ, bên này đặt trái chuối to. Chú khỉ đi ngang ngó thấy, nhanh tay thò qua chộp lấy trái chuối. Loay hoay mãi rút tay ra chẳng được, chú bị bác nông dân tóm gọn.
Nó còn không chịu thả trái chuối để bỏ chạy!
Tư duy người nghèo là vậy: không biết từ bỏ.
Continue readingBạn không biết triết lí, không cần đến triết lí, thậm chí bạn ghét triết lí, nhưng dù gì thì gì, bạn cũng phải sống – cách này hay nọ – THEO triết lí.
1. Ở Ấn Độ, đẳng Bà-la-môn tầng lớp lưu trì tinh thần triết học được xếp đầu bảng, trên cả vua chúa và quý tộc. Triều đại xô đổ triều đại, riêng tinh thần triết học Upanishads thì không. Nó giữ cho Ấn Độ được là Ấn Độ.
Trung Hoa cổ đại không khác, tư tưởng nhân trị của Nho giáo hay pháp trị của Hàn Phi vẫn là sợi chỉ xuyên suốt, mặc bao nhiêu triều đại thay phiên nhau lên xuống.
Continue readingVăn minh Champa chủ yếu vay mượn Ấn Độ. Vay mượn kết hợp với yếu tố bản địa, Cham làm nên một nền văn hóa-văn minh vô cùng độc đáo. Ở đó biểu tượng cặp đôi Linga-Yoni biến thành Đực-Cái, Nam-Nữ là rất điển hình.
Mọi hiện tượng văn hóa Cham phải được diễn ngôn từ nền tảng [Ấn Độ] và yếu tố bản địa ấy. Tiếc, do không am hiểu tính triết học của vấn đề, gần đây có vài giải thích sai lệch, trong đó việc dùng biểu tượng Âm Dương của Trung Quốc lí giải biểu tượng Đực-Cái, Nam-Nữ, là một.
Continue readingTổng biên tập báo Dân tộc & Phát triển hô thế, khi giới thiệu tôi tham luận đầu tiên ở hội thảo “Nhà báo & Vấn đề chủ quyền biển đảo” tại hội trường Khách sạn Phong Lan – Phan Rang, năm 2014.
Hôm nay đầu tuần, rỗi, kiểm đếm lại, thấy nó cũng hơi… đúng.
Tôi chưa hề có ý định viết báo, hiếm khi gửi bài đăng báo, không dưng thành nhà báo, lại là nhà báo lớn nữa mới lạ chớ!
Bài tôi đăng nhiều trên tạp chí, báo
Continue readingTết năm ngoái, ngồi với nhóm thế hệ Cham mới, Jaka kể câu chuyện: Trong buổi “thuyết” ở Viện Goethe – Hà Nội, bị một thính giả hỏi vặn mang tính khiêu khích: Cham có văn hóa sao?, “diễn giả” liền bỏ ra ngoài… hút thuốc [đã kể].
Thấy, rồi mới tìm, ai nói thế? Tôi: Thấy, sống với, rồi mới tìm cách diễn đạt. Với Minh triết hay Triết lí Cham cũng cùng thể cách.
Cham có triết lí không? Khác đi, đâu là cốt tủy của Triết ‘Xakarai Cham’?
Continue readingChampa mất, người luân lạc, sách vở thất tán nhiều, tôi tìm triết lí Cham ở đâu?
“Chúng ta vỡ lòng mốc bụi dĩ vãng”, ai nói thế! Tôi vỡ lòng mốc bụi dĩ vãng Cham, và quan sát đời sống Cham hiện đại, để tìm…
1. Quan sát PHẢN ỨNG của con người Cham trước vấn đề đặt ra trong đời sống thực tiễn
1.1. Thuở bé, là các ông láng giềng quanh tôi.
Continue reading