Katê, nhóm nhỏ ngồi với nhau, một bạn hỏi:
– Cei Sara làm nhiều thứ, hoạt động nhiều lĩnh vực, cái nào cũng giỏi. Hỏi vui chớ, cei tự nhận cái nào mình giỏi nhất?
– Hỏi vui thì đáp vui. Này nhé, không phải thơ, càng không phải nghiên cứu hay phê bình chi chi, mà là HÓA GIẢI VẤN ĐỀ. Không so sánh với ai, mà tôi cho đấy là món ngon nhất giữa những gì mình làm.
Trước một xuung đột hay vụ việc cộm, thường có 3 hướng chính: [1] Dùng tình cảm cầu giải hòa, [2] sử dụng lí lẽ phân tích đúng sai mong thuyết phục, và [3] phản ứng theo sự cuốn hút của cảm xúc.
Tôi thì khác: Bình tâm [cảm xúc], hiểu biết [lí trí] và khôn ngoan [phương cách]. Cả khối vụ việc đã, tạm kể 3 điển hình tiên tiến giải trí các bạn mùa Katê nhé.
1. Năm 2007. Chiến trường Akhar thrah thì ác liệt rồi, nhất là sau Hội thảo “quốc tế” về ngôn ngữ Cham ở Malaysia, Cham lao vào chiến với nhau mất mặn mất nhạt. Sự thể kéo dài cả năm.
Thư đến Bộ Giáo dục, lên tận UNESCO. Tiếng đồn lan ra, Ban Biên soạn toi rồi, 30 năm sách giáo khoa tiếng Cham coi như ném sọt rác.
Cham phản ứng bằng 3 hướng: Tình cảm, các vị tuổi cha chú mà đa phần đã đi xa, hãy biết cảm thương nhau; Phân tích khoa học, đúng sai hòng thuyết phục phía bên kia; và số còn lại: chửi.
Chớ bà con thấy tôi nói gì không? – Không, tuyệt đối!
Trên hãi quá, vào Phan Rang mở hội thảo, có thân hào nhân sĩ, chức sắc tôn giáo, lẫn chuyên gia từ Hà Nội, Sài Gòn. Cũng ghê!
Cuộc chiến non 1 năm, tại đó tôi hóa giải trong 15 phút, chỉ qua 3 câu hỏi đinh đóng [đã kể]. Nhìn xuống, Thứ trưởng ba bận gật, là tôi biết đã hết phim. Mà xong phim thiệt. Hết hiệp nhất, bà Mai xin kiếu, vẫy tay chào mọi người với sắc mặt khoan khoái thấy rõ.
2. Năm 1993, Từ điển Cham Việt tại Đại học Tổng hợp, tôi bị giới có học Cham tẩy chay. Ai kẻ vô danh tiểu tốt, chưa qua Đại học mà làm tổ trưởng 7 ông bà học vị học hàm, bị đòn là phải rồi!
Lời tiếng suốt 2 năm, tôi hệt “ông Tàu điếc” ‘ông Lo tangoh’, vô tư làm thơ với giúp Hani bán thổ cẩm.
Bản thảo xong, tiếng đồn càng dữ: Phú Trạm làm sai hết, sai hết. Từ điển không thể in, nếu chưa qua hội đồng trí thức lẫn chức sắc Cham.
Trung tâm cấp kì mở hội thảo, lại Phan Rang. Hơn trăm trí thức Cham + chuyên gia các nơi tụ về. Để rồi ở đó, chỉ qua 2 tiếng đồng hồ, tôi hóa giải mọi u uất. Từ điển khóc oe oe chào đời.
3. Vụ này mới, dù chuyện cá nhân, nhưng khối Cham biết, bởi Sara là nhân vật của công chúng mà.
Không dưng người nhà tút tố cáo tôi 3 món đại cồ to. Vài kẻ vốn ghét Sara như thể bắt được vàng, chớp lấy cơ hội link cái tút kia, ngồi rung đùi khoái trá: Kì này ông Sara tiêu rồi!
Ở đây cũng hệt. 3 hướng chính diễn ra: [1] Anh phản ứng dữ dội, [2] chị dùng tình cảm năn nỉ, và [3] cậu xài lí lẽ phân tích đúng sai. Chuyện kéo dài cả tuần, và Sara thế nào? – Tôi cứ việc mình mình làm, như không hề có gì xảy ra, ở đó.
Và nếu không lo con cháu buồn, tôi mặc nó tiếp tục, như là TRÒ DIỄN CỦA CUỘC NGƯỜI & NỖI ĐỜI. Cho mình xem.
Rồi tôi quyết. Và sự vụ như thể bất khả, tôi hóa giải ngọt ơi là ngọt – qua 3 câu hỏi, và chỉ đúng 10 phút đồng hồ!
Tôi gọi đó là KỈ LUẬT CẢM XÚC, một kỉ luật cần đặt trên nền tảng sự thật & tâm thành.
P.S. Thêm 2 chuyện vui khác.
4. Năm 2025, về trò diễn trên tháp Pô Inư Nưgar, các bạn Cham thư lên trên phản đối. Ba vị có trọng trách từ Khánh Hòa hối hả đi xe vào. Tôi nói: Nội dung thì sai, chứ thư là cần thiết. Các bạn không hiểu, thế là tôi “nghiên cứu & giải thích mình” [chữ Phó giáo sư Tiến sĩ Phạm Quang Trung mỉa tôi]. Để rồi qua 15 phút, họ vui vẻ chào từ biệt, kiếu cả lời mời dùng cơm trưa.
“Các vị lãnh đạo đang chờ tụi em về báo cáo”.
5. Anh bạn thân ưa xuyên tạc tôi, tôi biết, nhưng cứ để gió cuốn đi. Năm 2014, 7 anh chị em Viện Goethe về Phan Rang nhờ tôi thuyết, tôi vẫn mời anh, thêm mươi Cham khác, dự. Hai buổi, anh phát biểu phá đám cả hai. Không phải 1-2, mà 4-5 lần. Ở đó tôi pha, không chút phản ứng, từ sắc mặt đến thái độ.
Xong cuộc, tôi nhắn tin: “Đây là buổi hội thảo nhóm ở gia đình, chớ trên diễn đàn, tôi cho bạn out rồi”. Anh nhắn tin giải thích dài, tôi quyết toán: “Từ giờ này, với tôi, coi như bạn ko có mặt trên đời”.
Không cãi, không nói lí. Một kết toán gọn, nhẹ.
Thật mới mẻ!