Chuyện đời thường. 4 NGUYÊN TẮC SỐNG CÒN

[từ Làm ăn buôn bán đến Văn chương chữ nghĩa]

Thư cho bạn trẻ-2.

Bạn kêu tánh mình đã vậy, khó thay đổi. Bạn còn trẻ mà sớm chịu thua bản năng, hỏng toàn tập rồi còn gì. Trong khi bạn đang môi trường thuận lợi, chớ Beethoven thì sao, khi nhạc sĩ này bị Bà Trời đâm cho điếc thời đang tuổi đứng bóng mặt trời của sáng tạo? Ông đòi “xách cổ định mệnh”! Và ông đã xách cổ được.

Còn Sara bước vào đời “từ bàn chân trần trắng, từ con số không/ khởi đầu từ con âm – có lẽ”!

Bạn phải học, phải thay đổi – không thể khác. Học thế nào?

4 NGUYÊN TẮC LÀM ĂN

Năm 1991, khởi sự làm ăn khi mở quán tạp hóa ở Chakleng, tôi viết Con đường Thành công. Dạy vợ con thì ít, chớ răn mình là chính. Xin tóm, với vài bằng chứng minh họa.

[1] KHÔNG DỐI, là nguyên tắc đầu tiên.

Dối người thì rõ rồi, sớm muộn gì cũng bị lật tẩy.

Dối mình mới khó nhận biết. Dối mình là tự tạo ảo tưởng. Chị kia có học, vốn liếng đủ đầy, mở quán ngay đầu một làng khá thuận lợi, khách ra vào nườm nượp. Do không GHI SỔ theo dõi số liệu, tưởng mình đang lãi lắm, thế là ăn tiêu không tính toán, rồi đổ nợ đến phải dở quán.

+ Nhà thơ nổi tiếng nọ, quen nổ nơi bàn nhậu, Đại học kia tưởng ngon lắm mới mời đến nói chuyện về văn chương. Nhưng rồi, thuyết chưa được nửa giờ, đã ú ớ, rồi đọc thơ… mình. Hệ quả của tự dối và dối người.

[2] LÀM ĂN VỚI NGƯỜI CÓ TIỀN

Ngày trước, người Chakleng đưa thổ cẩm lên Tây Nguyên, bán gọi là ‘nao Cru’. Rồi thế nào? ‘Nao ikak nao ike, mưtai yêr le tuh thre ka gaup’: Đi bán đi buôn, chết thẳng cẳng đổ nợ cho họ hàng”. Nghèo vẫn hoàn nghèo.

Khởi đầu, Cty Inrahani làm ăn với dân thành phố, rồi người Âu, người Nhật: phất mạnh. Dở chừng, Hani làm ngược lại, bán cho Lào với Cam: tự hạ đẳng cấp xuống, hỏng là cái chắc.

+ Tôi gọi đó là “nhập cuộc về hướng Mở”. Chớ bạn thơ Cham, tưởng gì, xin tiền vợ in thơ chỉ lo được nổi tiếng với hàng xóm.

[3] LUÔN ĐỔI MỚI, không đổi mới là chết.

Thổ cẩm Cty nhà tôi luôn đi trước Chakleng vài năm, qua 5 lần cải cách: từ đó giàu lên. Đến khi Chakleng đuổi kịp, tôi bày Hani 2 cải cách mới và khác. Hani thôi. Làm ăn không tiến ắt lùi, thế là đi xuống.

+ Văn chương không khác. Nhiều nhà văn thành danh, ở lại nhà mình, ăn mòn vào củ khoai quá khứ, mặc thiên hạ đi tới đâu không cần biết. Còn may, ở đó không ít người trụ lô-côt cũ, bắn phá sự làm mới của thế hệ trẻ – mới ẹ.

[4] LÀM VIỆC VỚI CON SỐ

Có số liệu chuẩn, ta mới phân tích để điều tiết cách làm ăn.

Năm 1990, tôi viết cả chương về “Triết lí tiền lẻ”, in trong cuốn Chân dung Cát-2006.

Hồi đầu thập niên 1990, quán tạp hóa tôi mở 1 năm mà thành số 1 Cham lúc ấy. Anh bạn ở Hữu Đức mới mời tôi lên đãi gà, xin bài học kinh nghiệm. Tôi hỏi SỔ KẾT TOÁN hàng tháng, anh kêu làm gì có, tôi nói: Yut chết ở đó.

Chuyện Cty Inrahani. Tháng 5-2012, giao hết Cty cho Hani quản, tôi chỉ yêu cầu mỗi việc: Số liệu cuối tháng, vậy thôi mà Hani không làm được, Cty đổ bởi thứ nhỏ mà có võ đó.

Vậy, bạn MUỐN SỐNG, cần học từ bài học trên: SỔ KẾT TOÁN THÁNG, không thể khác.