Sống triết lí Cham-36. CHAM: 7 ĐIỀU CĂN CỐT CẦN BẢO TỒN VÀ LAN TỎA

Hơn nửa đời hư: Sống, suy nghĩ, hành động trong, qua và giữa Cham, tôi rút ra 7 điểm căn cốt nhất. Anh chị em và bà con đọc xem, có thấy Sara-tui mang tinh thần dân tộc cực đoan, “cái gì dân tộc ông cũng nhất” không nhé. Vậy mà nó bị báo cáo anh, khiến bài thơ “Tặng phẩm của dòng sông” lành như cục đất bị loại khỏi chương trình. Và mấy thứ linh tinh khác nữa… 

1. Truyện cổ: “Đi tìm học, bán vợ”

Ở truyện cổ này, Cham quan niệm về sự học rất cao cường. Đó là học để biết, là tình yêu Tri thức hay yêu cái Biết.

[Từ “philosophía” trong tiếng Hy Lạp cổ có nghĩa là “tình yêu cái biết” hay “yêu sự khôn ngoan”, sau này phương Tây gọi chung là “triết lí”]

2. Tâm thế giải sân hận của Ariya Glơng Anak

Giải sân hận, tâm rộng lượng và lời lẽ chân thành.

3. Quan niệm về sự chiếm hữu: “của”

Nhân vật Chế Bồng Nga là điển hình, không chiếm hữu cái không thuộc về mình: Đất không lấy một tấc, mỹ nhân không chiếm một người, và ông không xem đối thủ là chiến lợi phẩm để bắt về làm tù binh.

4. Văn hóa đại chúng trong thi phẩm Pauh Catwai

‘Bhap ilimô’: Văn hóa không thuộc thành phần đặc tuyển, mà từ quần chúng và cho đại chúng rộng lớn. Một quan niệm rất hậu hiện đại đẫm chất nhân văn.

5. Chế độ gia đình Mẫu hệ Cham & 3 không

Chế độ này nay đã lạc thời, dẫu sao nó lưu lại 3 điểm nhấn sáng giá: Nữ không đĩ điếm, nam không mù chữ, và cả hai giới không ăn xin.

6. Tinh thần Hóa giải & hòa giải

Pô Rômê đã hóa giải hai ý thức hệ tôn giáo không đội trời chung là Bà-la-môn và Islam, biến nó thành Bà-ni, sau đó hòa giải Bà-ni với Bà-la-môn Cham thành Tôn giáo Ahiêr Awal dân tộc, hòa bình và nhân văn.

Đây là bài học lớn cho nhân loại hôm nay.

7. Tư duy biển lớn và tinh thần phiêu lưu của Cham

Là tiền đề cho mọi phát minh và sáng tạo. Phá hủy để sáng tạo, phá hủy và sáng tạo, phá hủy chính là sáng tạo.