[hay Tại sao tôi viết về Cham thì DỄ hiểu, làm văn chương hay bị kêu là KHÓ hiểu?]
[1] Ở Cham, người hiểu biết cấp độ cao không nhiều.
Như chữ Cham, người đọc-hiểu lối chuyển tự của anh em ở Malyasia chỉ có thể chiếm 0,1% [#200 người], còn cách phiên âm mới [4.650 từ Việt Cham thông dụng, hay của Quang Cẩn] bà con dễ tiếp nhận để NÓI hơn.
Ví dụ: “rimōng” hay “rimoong” thì dễ đọc hơn rimaong (con cọp), “habiên” dễ đọc hơn “habién” (bao giờ), “mưng” (từ) dễ hơn “mâng”, “par” (bay) với “per” cũng vậy.
Bởi Cham Việt Nam rành tiếng Việt hơn tiếng Cham, càng không nhiều người biết ngoại ngữ.
Về ngôn ngữ đã vậy, các vấn đề khác cũng hệt. Hiểu biết về văn hóa Cham khá hạn chế, thế nên tôi chủ trương phổ cập văn hóa dân tộc bằng phương pháp và ngôn từ giản đơn nhất có thể.
Các vấn đề xã hội, tôi cố gắng làm sao cho dễ hiểu hơn nữa: Rõ ràng, cụ thể, ý tưởng sáng rỡ, ngôn từ thông dụng. Tôi đánh số […], hoặc “thứ nhất là”, “thứ hai là”, ngoài ra sử dụng rất nhiều gạch đầu dòng, là vậy.
Làm khó anh chị em hay bà con, họ sẽ bỏ cuộc thôi.
[2] Văn chương thì khác
PHẢI sáng tạo. Còn việc người đọc tiếp nhận nó thế nào là việc của họ. Sáng tạo là làm mới: Ý tưởng mới, thủ pháp mới, cách nói mới, nhịp điệu và ngôn từ mới. Mới thì xa lạ với những gì đã và đang diễn ra. KHÓ HIỂU là đương nhiên.
Khó/ dễ ở đây không thuộc về trình độ học vấn, mà ở cấp độ tiếp nhận của người đọc.
Năm 1996 tôi đưa bài thơ “Ngụ ngôn của Đất” cho một tiến sĩ văn chương [xin nhấn: tiến sĩ văn chương chứ không phải tiến sĩ lĩnh vực nào khác] ở ĐH Tổng hợp đọc. Xong, anh hỏi tôi: “Sara chưa sửa phải không”. Ý anh muốn nói: thơ còn thô ráp, chưa hay. Trong khi tôi chủ trương làm cho nó càng sần sùi, càng thô ráp càng tốt. Nếu không thế, thì tôi đã đi theo lối mòn vần vè mượt mà của thiên hạ rồi còn gì. Mà đã sáo mòn, thì làm sao có sáng tạo!
Trớ trêu thay 12 năm sau, Đinh Linh – nhà thơ song ngữ Mỹ-Việt chọn nó là bài thơ hay của Sara để dịch ra tiếng Anh.
Khác và khó là vậy.
Bổn phận của kẻ sáng tạo là làm KHÓ mình, qua đó – làm khó bạn đọc.
Thật mới mẻ!