Đạo sĩ thấy, rồi độc hành đi tìm; triết gia thấy, và hỏi – ráo riết. Cả hai: “hết mình & tới cùng”. Đức tin dẫn đạo sĩ đi, ngược lại, hoài nghi hối thúc triết gia đặt câu hỏi. Nhằm tìm đến ánh sáng, sự thật và huyền nghĩa của cuộc đời.
Đã qua rồi thời A-la-hán đi vào rừng ẩn tu, hay triết gia rút vào vỏ sò cô độc suy nghiệm về lẽ sống. Thời đại đã khác, nó buộc bạn triết lí giữa đời thường, và hành đạo xuyên chợ đời.
Hiện/ biểu tượng Minh Tuệ [cùng nhóm đồng tu], có kẻ ví nó như chợ, người nữa: hệt gánh xiếc. Nói mỉa mà trúng phóc. Đó đích thị là chợ, là gánh xiếc – hãy nhớ đoạn thơ nổi tiếng của Shakespeare.
Chợ ấy, có anh Quang và chị Hằng, có triệu người mộ đạo kính ngưỡng ông bên cạnh không ít bộ phận người phỉ báng ông, có Minh Tạng, Minh Trí, Phước Nghiêm, Phúc Giác và có… anh Báu. Anh Báu với hàng chục Youtubers theo vì lợi – có; sợ bởi nghĩ anh là người của chính quyền – có; qua đó anh hút cả lượng lớn kẻ hâm mộ coi anh là anh hùng xả thân hộ pháp.
Ông, Minh Tuệ Lê Anh Tú thõng tay đi vào, hành đạo giữa cái chợ ấy. Còn ông có thành hay không không là vấn đề. Dẫu sao ở đó tôi đã rút ra nhiều bài học sáng giá cho mình [xem serie: Bài học Minh Tuệ].
Năm 1977, ông thầy cũ ghé nhà tôi tại Chakleng thấy tôi đang ôm cuốn L’Être et le Temps của Heidegger, chợt nhăn nhó:
– Trời đất! Thiên hạ đang chết đói mà lại đi đọc triết! Mi sống bằng không khí à? Thế là ông thầy lên lớp tôi một hơi về phải học biết thế nào là thực tế, thực tiễn. Tôi im lặng. Đợi cho ông qua cơn thuyết giáo, tôi mới hỏi:
– Thầy có biết mình đang sống dưới chế độ nào không?
– Chủ nghĩa xã hội, đương nhiên.
– Thế chế độ này do ai lập nên? Không phải Hồ Chí Minh sao?
– Thì đúng rồi!
– Mà Hồ Chí Minh là ai? Ông có phải học trò của Lenin, mà học thuyết Lenin chẳng phải xây dựng trên nền tảng triết học của Marx? Marx là ai chứ? Ông ta hẳn nhiên là đại triết gia rồi…
Ông thầy nín thinh, tôi tiếp:
– Con người là cây sậy suy tư… Chỉ cần một luồng gió cũng đủ giết chết con người. Luồng gió kia khi giết chết con người, nó không hiểu, còn ta thì hiểu. Pascal – hẳn thầy không quên. Đây là chế độ đang tác động đến xã hội hôm nay. Tôi là con người, cần hiểu nó, hiểu đến nơi đến chốn. Thế thôi.
Câu chuyện khác
– Tại sao phải cần đến triết học? Theo em, không có triết, con người vẫn sống khỏe … – Một sinh viên Cham nói, và thêm – Cham hiện đang có nhiều vấn đề chưa giải quyết.
– Không sai. Chuyện Cham ư? Có triết học, vấn đề sẽ được giải quyết nền tảng và rốt ráo hơn.
Còn tại sao phải cần đến triết học? Không có triết học, người ta vẫn sống, sống tốt, sống hạnh phúc nữa. Có triết, lắm khi ta còn khổ hơn, bởi ở đó bày ra bao nhiêu là rối rắm, vô nghĩa. Vô nghĩa của bạt ngàn nỗ lực và hi sinh, của đấu tranh và đau khổ, của vô số đế quốc cùng nền văn minh, cả vô nghĩa của sống. Triết lí giúp ta thấy được ý nghĩa của vô nghĩa đó. Vậy thôi.
… VÀ TRIẾT HỌC PHÂN TÍCH?
[hay. Làm sao để Giải thao túng?]
Câu cuối cùng Ariya Glơng Anak: ‘Dađaup jhak ra glang, mưta bbôh di mưta’: “Kín đáo, xấu xa [tới đâu rồi] người đời sẽ nhận ra, mắt thấy tận mắt”.
Người nói xấu bạn, có ý không tốt đã đành; chớ kẻ lan truyền cái xấu đó ra, phải công nhận là khờ dại; còn ai ngồi đó mà tin nghe, đích thị là ngu ngốc.
Miệng lưỡi con người, hơi đâu mà nghe cho đau bao tử, ta lo phần ta thôi – triết học Khắc kỉ dạy thế. Tôi coi đó là vì mình, một ích kỉ thông minh. Đến đây, hãy dấn thêm một bước: Tinh thần phổ độ.
Câu hỏi: Khi tiếng xấu kia đã lan xa, mà nhân loại thì có khối kẻ ngu ngốc, làm thế nào để giải tán mấy nỗi kia?
Trước hết để ngăn ngừa, Sokrates đề nghị ba bộ lọc, gọi là “The Triple Filter Test”: Sự thật (Truth), Tốt đẹp (Goodness), và Có ích (Usefulness).
Khi học trò chạy đến báo về người bạn của ông nói không tốt về ông, triết gia hỏi:
[1] Mi có biết chính xác đó là sự thật không? – Dạ, em nghe nói thôi.
[2] Điều mi sắp kể có tốt đẹp không? – Thưa, không tốt.
[3] Mi kể ra có mang đến ích lợi gì cho ta không? – Dạ, không ạ.
Vậy thì hãy câm mồm lại đi!
Thế nhưng nếu cái xấu kia đã bị phát tán, không chỉ tác hại bản thân bạn, mà còn làm ô nhiễm khí quyển cộng đồng, thì sao?
– Cần đến sự phản biện, hay cụ thể hơn: triết học phân tích.
Phân tích, nhìn qua nhiều góc cạnh, cắt lớp, mổ xẻ – không phải tranh thắng thua, cũng không cần phân đúng sai nữa, mà đưa sự thể kia ra ánh sáng cho nó lộ nguyên hình tướng, từ đó mỗi người tự đưa ra kết luận cho mình.
Không còn là ích kỉ thông minh nữa, mà là hành động mang tính cứu độ [chúng sanh].
Chuyện giải thao túng.
Người rất thân với tôi được/ bị người bạn thân của tôi thao túng, đến nỗi cứ nghĩ tôi sai, tôi xấu mới buồn cười. Trong khi ở nhiều lĩnh vực bạn ấy so với tôi, thì ôi thôi. Kẹt nỗi anh năng khiếu tháo túng, và nhất là chịu khó thao túng. Còn bên bị thao túng không biết vận dụng [hay không có mà vận dụng] triết học phân tích ra suy xét.
Ừa, ví dù không biết hay không có, thì hỏi lại tôi, không hay hơn sao! Hoặc, như tôi hay bày cánh trẻ, nếu gặp trường hợp cắc cớ như thế, bạn thử hỏi: Nhà bác có thể nói vụ này trước mặt cei Sara không?
Thế thôi cũng đủ đằng ấy tắt đài.
Đơn giản vậy thôi, mà chả có ma nào dũng cảm hỏi. Buồn không?!