Lục bát là thể thơ được cho là “thuần Việt”. Nhiều người kêu thế, và cho dù non thế kỉ qua các nhà nghiên cứu đã mấy lần chấn chỉnh, ta vẫn cứ thế mà kêu.
Hãy xem sự thể thế nào.
1. Dư luận xung quanh lục bát
[1] Trước hết, năm 1973 ở tùy bút “Thơ lục bát Chàm” trong Đất nước quê hương (Nxb Lửa Thiêng), Võ Phiến đặt vấn đề “mối tương quan về nguồn gốc” của thể thơ này:
Continue readingThuyết tại Viện Ngôn ngữ – Hà Nội, 9g ngày 11-8-2022
Phần 1.
CHAM ĐÓNG GÓP GÌ VÀO NỀN VĂN HÓA ĐA DÂN TỘC VIỆT NAM?
1. Dòng máu
Hơn 10 vạn tù binh Cham ra Bắc, họ làm gì?
Bộ phận Cham ở lại miền Trung: “Chúng ta là người Chàm đang nói tiếng Việt bằng giọng Chàm” (Hồ Trung Tú)
Canh Cụ: hai làng Xuân Quang, Xuân Hội ở Bắc Bình, Bình Thuận
Họ Trà, Chế tại miền Trung ngày nay
Continue readingGs Lefèvre Vincent: Muốn nhận là thừa kế di sản cần có: Sự hiện hữu các di tích, sự hiện hữu của người thừa kế, nhà thừa kế phải ý thức nhìn nhận giá trị di sản, và họ thể hiện sự ý thức nhìn nhận đó qua việc bảo dưỡng và nghiên cứu.
Lm Nguyễn Trường Thăng: “Trong giai đoạn toàn cầu hóa mọi việc, kể cả văn hóa hôm nay, thời điểm mà các nền văn hóa lớn muốn áp đặt, chèn ép, triệt tiêu các nhóm thiểu số, nếu dân tộc Việt Nam tiếp tục suy nghĩ nông cạn bằng cách loại trừ những nhóm thiểu số tại quê hương, không nhận ra những đóng góp giá trị của các nền văn hóa đó thì tự mình làm nghèo đi di sản và không góp phần làm phong phú thêm di sản vật thể cũng như phi vật thể của thế giới”.
Continue readingTin từ facebook anh Ysa Cosiem, vào lúc 12:30 giờ Cali ngày 8-11-2021, Dohamide, nhà nghiên cứu và là đứa con ưu tú của dân tộc Cham vừa ra đi. Anh gốc Cham Châu Đốc, sinh năm 1934 tại Việt Nam, mất năm 2021 tại miền Nam California – Hoa Kỳ, hưởng thọ 87 tuổi.
Xin chia buồn cùng gia quyến và thân hữu.
Dohamide tốt nghiệp Đốc sự Học viện Quốc gia Hành chánh, Sài Gòn năm 1963, sau đó sang Mỹ tu nghiệp. Tốt nghiệp bằng MA về Chính trị học tại Đại học Kansas, Hoa Kỳ. Từng giữ chức vụ Tổng Giám đốc Cơ quan Tiếp vận Trung Ương VNCH. Sau 1975, học tập cải tạo hơn 10 năm, đến năm 1993 sang Hoa Kỳ theo chương trình HO.
Continue reading[Cham ở Đảo Orchid Island Taiwan, Haumkar…]
Mỗi giải thích là một diễn ngôn, vậy làm sao diễn ngôn tinh thần Cham và văn hóa Cham mà không rơi vào hổng chân. Muốn thế, mỗi diễn ngôn cần đặt trên ba chân kiềng:
[1] Tài liệu nguyên ủy: sử liệu, nguồn tiếp nhận gốc. Dẫu sao nếu chỉ tập trung vào [1], bạn là tín đồ thuyết Duy sử không hơn không kém.
[2] Biểu hiện trong đời sống, tín ngưỡng… qua khảo tả chuẩn xác. Ở đây nếu tin vào khảo tả không thôi, bạn chỉ là nhà nghiên cứu thuần túy.
Continue reading‘Bhaap ilimô’: văn hóa dân tộc (đúng hơn: “văn hóa quần chúng”) là từ cốt tuỷ của Pauh Catwai. Hai lần tác giả nhắc đến, đặt nó ngay cuối câu ariya – lục bát Cham: một câu thể hiện ở dấu hỏi làm sao, thế nào, một ở dấu than e rằng, sợ rằng.
Câu 38. Tha boh cơk tajuh giloong
Thibar ka throong bhaap ilimô
(Một ngọn núi bảy ngả đường/ Thế nào cho thông văn hóa dân tộc?)
Continue readingVề Sự cố văn hóa tín ngưỡng tại tháp Pô Klong Girai 7-7-2020, tôi thử hỏi vài bạn thế hệ mới: – Các bạn cho biết, tại sao tiệc tùng hôm đó là không chấp nhận được. Hãy đưa ra đủ lí lẽ có thể thuyết phục được người ngoài, chính quyền và cả tôi nữa, xem…
Kết quả: luôn là mơ hồ.
Thế nào là ‘ông khin’?
Chỉ tay thẳng vào tượng ‘Pô Ginôr Mưtri’, là ‘ông khin’;
‘Pô Adhya’ chưa đi vào tháp mà ta vào, là ‘ông khin’;
Lễ vật Pô Yang chưa dùng mà ta xơi trước: ‘ông khin’;
Continue readingTôi vừa nhận được bài viết của Chế Vỹ Tân tức Nguyễn Văn Tỷ giải minh về các khía cạnh xung quanh Vấn đề Bà-ni. Thầy Tỷ năm nay 87 tuôi, đã hưu từ 20 năm trước; lẽ ra thầy cũng quyết hưu trước các vấn đề cộng đồng. Tuy nhiên bởi trách nhiệm trí thức, thầy cố gắng viết bài “cuối cùng” này, như thông điệp gửi đến: Thế hệ trẻ Cham, chính quyền các cấp, và những người đang “lên tiếng đấu tranh” xung quan Tôn giáo Bà-ni.
Sau đây là nguyên văn.
Continue reading[Đối thoại ‘Akhar thrah’]
– Làm thế nào ở một tương lai xa, tiếng/ chữ Cham có thể thống nhất, trong khi Cham hiện đang tản mác khắp nơi, nhất là khi mà ngay lúc này tiếng/ chữ Cham đã khá khác nhau? Là câu hỏi đáng suy ngẫm chín chắn…
Là dân tộc từng có nền văn hóa-văn minh sớm, Cham gồm đủ bộ ba: Kinh, Sử và Truyện.
[1] KINH là Agal ‘Ahiêr Awal’
Continue reading[đối thoại văn hóa và lịch sử]
GS Phan Huy Lê:
“Tất cả các nền văn hóa từng tồn tại trên lãnh thổ Việt Nam đều là di sản của văn hóa Việt Nam, đều là bộ phận tạo thành của văn hóa Việt Nam” (Tuổi trẻ, 23-2-2017).
Inrasara:
“…nếu người Việt mạnh về đất liền, thì dân tộc Cham ưu thế lớn về biển. Hải sử và văn hóa biển Cham làm đầy lịch sử Việt Nam, cũng như văn học Cham bổ khuyết cho sự thiếu vắng sử thi [viết] của văn học đa dân tộc Việt Nam vậy.
Continue reading