Hôm qua, nhà văn Nguyễn Quang Thiều có tút: “Nhà văn Việt Nam nào sẽ trở thành ứng cử viên giải Nobel?”, thu hút nhiều bình luận.

14 năm trước, Vietnamnet (10-10-2008) làm cuộc phỏng vấn, và tôi đã phân tích rốt ráo trong “Giải Nobel cho văn chương Việt, tại sao chưa?”, tiểu luận này được in lại trong cuốn Song thoại với cái mới-2008.

Sau đó là “Thư cho Thùy Linh về Giải Nobel cho văn chương Việt”, Inrasara.com, 4-4-2009. Và mới nhất là tiểu luận “Nguyễn Huy Thiệp chưa thể với tới Nobel, tại sao?” đăng báo Văn nghệ TPHCM, 17-3-2022.

“Tôi là kẻ đốt lửa, nuôi lửa, và truyền lửa”.

Tại lớp Chuyên Văn Trường Phan Bội Châu – Vinh, 2-11-2019, 40 phút thuyết và non tiếng rưỡi ‘tìm học’, nẩy sinh hơn 20 câu hỏi. Đâu là quan niệm sáng tạo của Inrasara, hay tại sao gọi nhà văn là “kẻ bị đẩy xuống tàu”, đặc điểm chính của hậu hiện đại là gì, khác biệt về ngôn ngữ ở thơ đương đại, hoặc tại sao thơ hiện đại khó hiểu, cạnh đó tôi còn được đề nghị đọc ba bài thơ tiêu biểu nhất nữa…

Tiểu luận “Thơ như là con c-ứng” [từ đây để làm vừa lòng bộ phận nhà văn có đạo đức, tôi tạm viết tắt như thế] tạo dư luận thuận và nghịch. Không kể cánh “kị húy” chống nó, ngay các bạn ủng hộ tôi, cũng có vài ngộ nhận nhỏ. 

Cần có vài giải minh như sau:

“Tôi là kẻ đốt lửa, nuôi lửa và truyền lửa” – tôi hay tuyên thế.

Ở các buổi nói chuyện với sinh viên hay học sinh Trung học cuối cấp, tôi ưa dẫn “Tuổi 17 bẻ gẫy sừng trâu”, và đưa ra hàng loạt tên tuổi ngoài kia “làm nên lịch sử”, ở mọi lĩnh vực. Trong đó có người còn ở tuổi vị thành niên: Arthur Rimbaud, Greta Thunberg, Hoàng Chí Phong, Mavivo Sinan, và cả Chế Lan Viên của Việt Nam nữa. Mục đích khích lệ, và cả khích tướng các bạn.

Trịnh Công Sơn thiên tài, nhưng không là hiện tượng. Phạm Duy vĩ đại, cũng không là hiện tượng. Bùi Giáng, Phạm Công Thiện, Nguyễn Hiến Lê, và sau này – Nguyễn Nhật Ánh, là hiện tượng.

Hiện tượng phải là con người với lối “sống” kì dị, tài năng và có sức cuốn hút lớn, xuất hiện như một bột phá và kéo dài, tạo ảnh hưởng về hướng mở, hướng tự do.

Nguyễn Hiến Lê – một hiện tượng học giả.

Người đời sợ bị chê. Hàm ơn người ta dài dài, bị chê một miếng thôi đã thù hết đàng gỡ; tôi thì khác: rất mong được chê!

Đại bộ phận sinh linh Cham [cả Việt] ưa nỗi bầy đàn, khen chê hùa theo số đông, và rất ngán ai nói ý khác mình; trong khi dân Do Thái khuyến khích sự bày tỏ chính kiến KHÁC. Từ sinh hoạt nhóm nhỏ đến tố chức lớn, 9 người khẳng định “chân lí” thì thế nào cũng nẩy ra 1 kẻ nói ngược lại. Chúa dạy rằng trái đất vuông, tôi kêu nó tròn; 99% lắc đầu là không thể phục hồi quốc gia Do Thái, tôi nói có thể.

“Là thi sĩ nghĩa là ru vơi gió

Mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây” – Xuân Diệu.

Mơ mộng, mộng tưởng, tưởng tượng và liên tưởng là căn tính của thi sĩ. Chả có gì đáng nói. Phiền là, có kẻ thi sĩ mong được thiên hạ nhìn thấy mình đang mơ mộng, chiêm ngưỡng mình đang mơ theo trăng – để được gán nhãn hiệu là nòi thi sĩ chính hiệu con nai vàng!

Thông minh có nhiều loài khác nhau, tôi đã bàn qua, miễn lặp lại.

[1] Hồi lớp Nhì, thầy Sắng cho bài làm, giờ ra chơi thầy khoe: Trong lúc các em làm toán, thầy cũng xong cái này, và đọc bài thơ 8 chữ 5 khổ. 7 năm sau gặp tại nhà chị Sĩ ở Phan Rang, tôi đọc cho thầy nghe, thầy há hốc mồm:

– Tao còn không nhớ mình có bài thơ đó nữa là.

Khi ấy thầy đọc qua một lần, tôi thuộc. Ngược lại bạn học tôi dù khá thông minh, đã tự nhận cả đời không thuộc nổi bài thơ một trang vở.