40 năm hậu hiện đại thế giới bước sang một phần tư thế kỉ hậu hiện đại Việt, vậy mà mãi hôm nay một bộ phận không nhỏ giới cầm bút và gõ bàn phiếm ta vẫn còn dị ứng với trào lưu văn hóa mang tính toàn cầu này. Không thấy lạ mới lạ.

Để đáp ứng yêu [và nhu] cầu của độc giả tứ phương, tôi đăng serie gồm sáng tác, tiểu luận và phê bình hậu hiện đại tiêu biểu. Biết đâu loạt bài này giúp giải tán được các ngộ nhận, cạnh đó khai mở một lối tiếp nhận văn chương mới, đưa Việt Nam hội nhập với trào lưu văn học thế giới.

Hôm nay bạn biệt thự xe sang, ăn trên ngồi tróc, hưởng mênh mông lợi lộc. Bạn có tự hỏi: Đó là thành quả từ thực tài [bản thể] hay chỉ là thứ hư vị [hiện tượng] bao giờ chưa?

Câu thơ nổi tiếng nhất trong Pauh Catwai, câu thơ như cái trục của mọi vấn đề nhà thơ đặt ra cho kẻ biết, trước biến động thời cuộc. Và trở thành câu nói cửa miệng của Cham, đề tài cho các tranh luận:

Ia bhông ikaan jaang bhông/ Jaan ngok ralông ô hu halau                        

Nếu hôm nay, tuyệt đại bộ phận nhà thơ bị coi là vô công rồi nghề, ít học, chập cheng, nhếch nhác thì, truyền thống Ấn Độ [và Cham] đã khác, rất khác (xem thêm: “Six Kinds of Intuitions”, K A Subramania Iye).

Cứ nhìn các bậc thi nhân chính tông Cham như Ariya Glang Anak, Pauh Catwai hoặc thấp hơn – như mới đây, ông ngoại tôi trước khi viết trường ca Ariya Rideh Apwei đã là một thầy cao đạo.

Hãy hình dung trăm ý tưởng tài hoa chịu làm vô danh cho tháp Chàm có mặt

hãy hình dung thêm vạn bàn tay sần chai vì nó, đã ẩn mình

thì có sá chi thơ anh cõi còm chiều ngày tất bật

hãy thả cho gió bạt chúng về mấy cõi hư vinh.

                    (“Ngụ ngôn viết cho mình”, Hành hương em, 1999)

Trích tiểu thuyết Chân dung Cát-2006:

Thời thế đảo điên, bọn cơ hội ăn trên ngồi tróc:

Arok crah canar di ngok xabaan: “Chú cóc ngồi xếp bằng trên bàn cao”

Đại biểu cho cả cộng đồng mà kiến thức chỉ là mớ cóp nhặt:

Hajaan lek tha boh dwa boh

Buh di kadoh wak ngok linha

(Mưa rớt giọt một giọt hai/ Nhặt bỏ vào bầu treo lên gióng)

Biết mình kém cỏi, và từ mặc cảm, chúng ưa nói đến văn hóa dân tộc. Thế nhưng khi cần thiết, họ lại là kẻ đầu tiên bán đứng lương tâm mình:

Tại sao các thế hệ trí thức Cham luôn xem Ariya Glơng Anak – một thi phẩm rất mỏng, là tác phẩm lớn nhất, quan trọng nhất?

Cham tiếp nhận và hiểu thông điệp Ariya Glơng Anak thế nào?

… Hirsch cho rằng “đọc thơ là một cuộc phiêu lưu trong sự cách tân, một hành động mang tính sáng tạo, một sự khởi đầu mãi mãi, một cuộc tái sinh của niềm ngạc nhiên”.