[hay: Khác & giống nhau giữa Cham & Việt lỗi]
Miền Bắc Xã hội chủ nghĩa, một thời ta phá nát truyền thống dòng họ. Miền Nam tự do cá nhân, tinh thần dòng họ cũng phai nhạt đi ít nhiều.
Trong khi ‘dòng họ’ là một trong những mạch nước ngầm níu giữ sinh linh cộng đồng Việt [Nam] không bị ngã đổ trước đảo điên thời cuộc.
Chuyến xuyên Việt lần này, ngoài rong chơi, tôi còn gánh một sứ mệnh nhỏ: Đi tìm dòng họ THUẬN. Có ai nghĩ Việt Nam tồn tại dòng họ kì lạ này?
Câu chuyện.
‘Giặc Cờ Đen’, một ông quan họ Nguyễn không hiểu nợ máu với ta hay Tây thế nào, bị truy bức. Ông có bốn con, ba trai một gái. Cô gái út yểu mệnh theo ông bà, còn ba anh trai mang giấu đâu, trong khi sinh mệnh cả gia đình ông đang lâm nguy?
Ông tính kế. Hai anh lên miệt núi Thái Nguyên lánh nạn, riêng thằng em xin cha vào Trung ẩn thân. Thời loạn li, làm sao nhận ra nhau, sau trận sống sót? Ông quan bố buộc cả ba từ bỏ họ Nguyễn mà lấy họ Thuận, vừa tránh bị tìm diệt vừa xem như chỉ dấu đặc thù.
Cũng thông minh đáo để!
Hòa bình trở lại, trong khi hai ông anh lập nghiệp đất Thái Nguyên ấm cúng, thì thằng em mãi biền biệt. ‘Vào Trung’, cứ ngỡ dừng chân đâu đó xứ Thanh Nghệ hay cùng lắm là đất Quảng, ai dè hắn chơi một lèo tận làng Cham Bal Riya Bính Nghĩa Phan Rang! Để mãi 5 thế hệ sau dòng tộc mới nghe tăm hơi mà tìm đến.
Tôi là sứ giả cho công cuộc đó (đã gặp ông anh Thuận Ngọ, kể sau).
Câu hỏi: Tại sao người Việt đặt nặng dòng họ [cha] đến thế?
Từ Vinh quành ra Hà Tĩnh, tôi hỏi anh bạn thơ Dương Thế Vinh có ‘hay đi như Sara’ không, thì anh cho biết đang trông coi nhà tờ tộc họ DƯƠNG ở Đức Thọ.
Tộc TRÀ Việt gốc Cham mươi năm trước đã xong Nhà thờ Tộc họ.
Lịch sử Việt, tôi biết ít nhất năm dòng họ nổi tiếng, ở đó PHAN HUY là một. Còn Cham?
Họ Gaup Gađaak tôi ở Chakleng đã soạn xong ‘Tộc ước’ từ hai năm trước, đầu năm 2020 sẽ tổ chức lễ lớn [nhất đời người Cham]: Lễ Nhập Kut Tamư Kut.
Nhưng khác Việt, do chế độ gia đình mẫu hệ, DÒNG HỌ MẸ Cham không [và không thể] sản sinh kiểu dòng họ xuất chúng như dòng Phan Huy thượng dẫn, điều mà chỉ truyền thống chế độ gia đình phụ hệ làm được.
Họ PHÚ chẳng hạn, ông ngoại tôi [bố của bố] là thầy cao đạo đồng thời là tác giả một trường ca khá nổi tiếng, vậy mà 4 con trai ông mang họ Phú ‘đi theo vợ’ tứ tán các nơi, rồi 4 cháu ‘đích tôn’ ông là bốn anh em tôi cũng hệt. Thì làm sao năng lượng dòng họ PHÚ có thể tụ về một mối?
Làm gì? Có Cham nào nghĩ đến chuyện tụ dòng họ ngoại Cham?