Hơn nửa thế kỉ trước, André Gide cho rằng văn chương Pháp các nhóm chưa thành trường phái đã ra phe phái. Việt Nam, càng đúng. Có khi ở ta, nó nặng hơn nữa. Bởi giai đoạn qua, văn học ta hình thành và phát triển trong môi trường xã hội chả giống ai của mình.

Câu chuyện.

Hội thảo thơ tại TPHCM ngày 25-8-2006, một phóng viên diễn sai tham luận: “Sẽ không có cuộc cách mạng thơ trong tương lai gần”. Tôi phone tới Ban biên tập mắng vốn. Người phụ trách tờ báo trả lời đầy thiện chí:

Loạt bài về “Điểm danh vài con bệnh giới văn nghệ Việt Nam”, một bạn trẻ Cham hỏi, hơi lo lo:

– Cei Sara đụng nhiều thế, cei gặp rắc rối hay có sợ bị thù ghét không? Tôi nói:

– Cei vô tư, cei bị đụng trước, đụng vài lần và đụng nặng, cei mới quay xe đụng lại. Còn chủ động, thường là cei phê bình các tổ chức, chứ không nhắm đến cá nhân.

Nhà phê bình Nguyễn Thanh Sơn trả lời phỏng vấn: “Bây giờ người viết hoàn toàn tự do. Chỉ trong một tích tắc, người viết hoàn toàn có thể xuất bản tác phẩm của mình ở bất cứ một blog nào hoặc gửi cho các trang mạng văn chương khắp nơi… Bây giờ mọi người đổ lỗi cho không có tự do sáng tác, không có tự do nghệ thuật. Điều đó không hẳn” (báo Thể thao & Văn hóa, ngày 8-2-2011).

“Bây giờ người viết hoàn toàn tự do” là thứ ảo tưởng tự đánh lừa.

Thóc mách là tật xấu nhất của giới văn nghệ, xấu kéo dài đến lậm thành bệnh, khó trị. Tôi hay nói vui:

– Tụm bốn tụm năm, văn nghệ sĩ Việt Nam chưa bao giờ việt vị khỏi 3 thứ: Nói xấu chính quyền, nói xấu nhau, và nói tục tĩu. Chú ý, nói xấu, chứ không [dũng cảm] đối mặt hay [khả năng] đối thoại. Rồi khi nói xấu kia hóa thân thành hỏi & trả lời, nó lên đỉnh.

Trên Litviet, 3-12-2011, Phan Nhiên Hạo hô:

“… Inrasara là người xiển dương cách tân thơ, đặc biệt tích cực truyền bá chủ nghĩa Hậu Hiện Đại. Nhưng Hậu Hiện Đại thì không thể nào đi cùng với Hội Nhà Văn, vốn là một tổ chức được tạo ra để thực hiện chủ trương chính trị chuyên chế, đi ngược lại tinh thần đa phức Hậu Hiện Đại.

Hãi cái lớn, ta nghĩ ra chữ “tàu lạ”, sợ nỗi cao, ta bày ra từ “đồng chí X”.

Chánh trị đã vậy, văn nghệ lại càng. Ta sợ ý tưởng lạ, sợ sự thật trắng, sợ cả con chữ nhạy cảm. Sợ cho mình, sợ giùm cho nhau. Còn đỡ, ta sợ cả nói hay bàn về cái sợ. Nhà văn Phạm Lưu Vũ đặt cho biệt ngữ “văn hóa sợ”, tắt một lời: bệnh sợ.

Thông báo chủ đề Bàn tròn Văn chương “Nhà văn né tránh hiện thực, tại sao?” – Vắng hoe! Có mỗi Nguyễn Đình Chính, nhưng đến giờ chót thì: “anh bận đi Pháp rồi, Sara ơi”. Để rồi, mỗi nữ sĩ Dạ Ngận chịu chơi đóng thế!