Minh-triết-Cham-12. TÌM CHE CHỞ NƠI ĐÂU?

Ariya Glang Anak:

Dwixxak hakê pap di thei

Đôm thong gaup bloh kakei, mưng thau khing đôic dwah pajang’:

Gặp nạn, đâu người ta đến gặp

Nói với nhau rồi dặn dò, mới biết đàng tìm nơi che chở.

200 năm trước, ông Glang Anak đã nói rõ như thế, vậy mà…

Ta yếu thế mà không chịu khiêm cung học, không tìm hiểu để biết, ta càng không hạ mình tìm đến người biết để nhờ cậy, thì làm sao không khỏi hỏng. Đời tới đâu hay tới đấy, trong khi cha mẹ cho ta ăn học hẳn hoi, tội không!

Continue reading

Giải trí cuối tuần. LỜI XIN LỖI VUI VẺ

Tối qua sinh nhật cháu, tiệc ngay trong khuôn viên nhà, khách đến non trăm. Tôi ra chào mọi người, rồi trở về phòng, đóng cửa. Ý thơ đang ồ ạt tới, rời laptop nó giận bỏ đi, thì hỏng to.

Thế nên ba bận các cháu gõ cửa, tôi xin kiếu. Sáng sớm, “anh Trạm lạ quá hà” – một chị kêu. Ừa, siêu lạ luôn. Bởi cô nó chưa từng nghe tiếng “thằng Trạm mát” nên kêu thế, chớ ổng từ xưa đã vậy rồi. Nếu ổng cứ tiệc tùng thì làm sao Cham có “Tháp nắng”, có “Apsara” để mà hát!

Continue reading

Minh-triết-Cham-11. BẠN ĐÃ HIỂU NGƯỜI VIỆT CHƯA?

Ariya Glang Anak:

Câu 58: ‘Rai drei sappajiơng rei thong nhu

Ralô ginong pôic ôh hu, rabrei janưk mai ka drei’: Đời đẩy ta chung sống với họ/ Có giận tới đâu chẳng nói được, [thế nào] họ cũng mang oán đến cho mình

Câu 65: ‘Ra brei janưk pparabha gaup bital’: [Và] bao nỗi oán hận kia, họ cho để ta chia nhau đủ đầy.

Đó là hai câu thơ kinh khủng. Chỉ có thi nhân nhìn sâu vào lòng dân tộc mới nhận ra, với ít lời mà vỡ được sự thật cỡ ấy. Đó là chuyện của hai thế kỉ trước, hôm nay nỗi kia vẫn thời sự, nhưng khác nhiều…

Continue reading

Minh-triết-Cham-10. HUYỀN NGHĨA CỦA CHẤP NHẬN

“Tôi nên tự sát hay nên uống một cốc cà-phê?”

Ariya Glang Anak: Adat kayau phun hapak jruh tanan

Đạo của cây là thân ở đâu rụng về nơi ấy.

Rụng nơi khác, nếu do tác động từ bên ngoài, mưa gió giạt, thổi bay đi thì không nói; còn do ý ta, là ta tự hại chính mình. Ta từ chối làm phù sa cho đất, dưỡng nuôi cây con cháu ở ngày sau.

Continue reading

Minh-triết-Cham-08. THAM LAM & ÍCH KỈ, CÓ NÊN KHÔNG?

[chuyện thầy rắn Lư Hào: URANG CHAM 30]

Ariya Glang Anak, câu 48.

Jôi bbôh siam ahar ranưk khing bbang

Jamư-ô tian tatang, dalôk tabiak kan khing dôn’

Thấy tiền dễ xơi, nhào vô “ăn tham” ‘ranưk bbang’, bạn nhận về mình sự đầy hơi ‘jamư-ô’ là chuyện khó tránh. Tham thực cực thân, ông bà Việt nói, cần hiểu cả nghĩa đen lẫn nghĩa trắng.

Của “ta” là vậy, còn của “mình”, khi có cũng cần biết san sẻ.

Lý Khôi cho rằng, muốn biết người, xem lúc giàu họ làm gì, tiêu tiền thế nào. Sắm xe sang, ăn chơi với nuôi bồ nhí? Ôm tiền chạy ra nước ngoài hưởng thụ hay đầu tư trong nước, hoặc làm từ thiện? Từ thiện, bạn làm gì?

Xây chùa chiền, giúp hoạn nạn hay đầu tư giáo dục?

Continue reading

Minh triết Cham-Phụlục-4. TINH LỰC ĐỜI, TA TIÊU TÁN ĐƯỜNG VÀO ĐÂU?

Chúng ta đang tàn phá sinh lực tinh túy nhất của chúng ta, hằng ngày!

Không nhớ câu này của ai, hồi 20 tuổi tôi đã dùng phấn đỏ viết chữ to lên bức tường trước bàn viết. Châm ngôn duy nhất tôi không xóa đi suốt thời gian dài.

[1] Tàn phá trước tiên và dễ thấy hơn cả, là sức khỏe.

Cờ tướng hay rượu chè thâu đêm suốt sáng, vài bạn bè tôi đã như thế, tôi viết để cảnh giác mình.

Continue reading

Thương ca vô tận-3. TẠI SAO POH CATÔI… CHỬI?

[hay. Tự ái, đau – bạn muốn li nước đường rồi chìm, hay chén thuốc đắng để vượt lên?]

Ariya Glang Anak: Jôy pôic prong hatai đôm kaphôl…: Chớ to gan ăn nói hỗn hào, thất đức…

Hôm trước bạn Lê Viết Hòa còm: [Bài hay thế, sao] “cộng đồng Chăm chưa thấy nhiều hưởng ứng… vì sao?”. Tôi không hiểu rõ ý bạn lắm, chỉ trả lời: “cứ đốt lên một ngọn nến nhỏ, rồi nó sẽ lan tỏa từ từ.”

“Chưa hưởng ứng” còn may, chớ vài Chàm mình – ít thôi, thì khác. Nick Chăm Newspaper chưa từng ghé tôi, không dưng vào nhà tôi, chửi to, chửi… lạc đề.

Continue reading

Thương ca vô tận-2. TÔI ĐÃ 3 LẦN THUA THẢM THẾ NÀO?

Chuyện nghèo hèn hay thất bại, tâm lí chung của người đời là: giấu, để không phải xấu hổ, tôi thì không. Xin kể 3 đại biểu tiên tiến:

1. Hồi năm 1990, bán thổ cẩm – muốn làm khác người, tôi không lên Thượng mà gồng gánh cả gia đình vào Nam.

Thất bại te tua, về trắng tay. Ngôi nhà đã bán không còn, Haly bị tai nạn xe nằm nhà thương. Chúng tôi phải làm lại từ đầu, tệ hơn nữa, từ con số âm – bởi đó là thời buổi kinh tế đất nước bết bát sau giá lương tiền. Vụ này tôi đã kể, theo nhạc yêu cầu của nhà báo Ngô Thanh Tú: “chỉ toàn nghe ông giỏi, ông thành công, sao không thấy thất bại?” – và vài lần lặp lại. Thêm, học A.Gide, tôi NHẤN VÀO VẾT THƯƠNG đó, cho nó đau hơn.

Continue reading

Chuyện văn chuyện đời-21. THƯƠNG CA VÔ TẬN-1

[Giải trí đầu tuần – Đối thoại giữa Sokrates, và… ]

Thấy sai có nên nói không, các bạn ơi. Khi cái sai đó cứ được chủ nhân lặp lại, để người thiên hạ nghĩ đó là chân lí, và nói theo. Phần tôi tính nghỉ, mất lòng vô cùng, nhưng lại phải nói. Dù kể khiếm danh, hay kể bằng thể cách văn minh phong vận nhất. Các bạn cho ý kiến nhé.

Nhớ năm ngoái, chờ quay phim phỏng vấn tôi về Từ điển song ngữ Cham Việt, cô phóng viên VTV hỏi ngoài lề:

– Anh phê bình thẳng quá không ngại sao? Tôi nói:

– Phê bình là phân tích và gọi đúng tên sự thể, ai đó mất lòng, chịu thôi.

Hôm nay tạm mượn đỡ Sokrates…

Continue reading