4 NĂM, TÔI ĐÃ LÀM ĐƯỢC GÌ?

Từ sinh nhật 2019, về quê – mục đích chính của tôi là khởi động “Đi tìm Sinh lộ cho Cham Ahier Awal”, kết thúc bằng TÂM KINH cho Cham.  

Phần hành trình, tôi đã làm trận đi dài để đọng lại khoảng 500 trang như thể Nhật ký Luận sư. Kinh Cham, cần 100 trang là đủ, kết tinh từ tinh thần “Đi tìm…” trên và 3 kinh sách sau:

[1] AGAL Kinh, đã xong 95%. Riêng Agal Bubit, Agal Pakơp Pô Adhya Hán Đô bảo là không nên văn bản hóa, thêm Bac Bramdhwa nữa, là tụng ca con đường đến với Brahma. Kinh này không được tụng trong nhà, và cũng không nên thu âm, các vị nói thế. Tất cả khoảng 800 trang.

Continue reading

Thương ca vô tận-5. NHỮNG GIẤC MƠ LẠC LOÀI

[1] Ông thiếu úy phục viên, là thầy dạy văn tôi Đệ Nhị cấp. Hay, nhiệt và đầy đam mê. Ông nuôi mộng làm công trình về văn học Trung đại Việt Nam.

Con đầu 5 tuổi, ông kể đã tự thi với con: con quốc ngữ, bố chữ Hán. Sang năm con đã rành, bố vẫn ì ạch. Ông lại tự thi với đứa thứ hai… chưa tới đâu thì giải phóng. Một nửa giấc mơ bị gẫy đổ.

Continue reading

Giải trí siêu cấp. TÔI KHÔNG CÓ MẠNG LÀM ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI

Năm 2002, nói chuyện về ngôn ngữ với trăm giáo viên tiếng Cham ở Chakleng, sau buổi giảng, bạn học thuở Pô-Klong nhờ yut Đảo xin gặp… tôi! Gặp, tôi la:

– Bạn làm chi dữ thế, vẫn là “thằng Krat” ngồi chung bàn với bạn khi xưa thôi mà!

Nữa, năm ngoái cháu họ có chuyện nhờ cei Glong em ruột tôi “dẫn” qua tôi, trong khi cả ba đang chung làng. Chưa hết, tháng sau, người từng quen thân làng khác nhờ ông đồng hương dẫn qua gặp… tôi. Xong còn nhắc nhỏ:

– Trên có biếu quà gì anh Trạm đừng xài tới…

Continue reading

Minh-triết-Cham-15. TẠ ƠN LÀM CHO TA LỚN LÊN

[hay. Thổ cẩm Chakleng sẽ về đâu?’]

Akayet Dewa Mưno: ‘Mik likau đwa apakal graup kamôn…

Sử thi xưa thì vậy, 20 năm trước Lễ Tẩy trần tháng Tư quyết liệt hơn: “Tạ ơn làm cho ta lớn lên”.

Ở buổi nói chuyện tại Làng nghề Thổ cẩm Chakleng, tôi nói cảm ơn Quảng Phố, giờ nghỉ có người kêu, sao Sara lại đi cảm ơn ông Phố nhỉ, ông bán cho ông thôi mà. Tôi hỏi lại, tại sao không?

Mấy năm trước, Jaya cho biết: Con thấy những người cei làm ơn nhiều lại là người nói xấu cei nặng hơn cả. Tôi nói, có 2 điều ở đó. Thứ nhất, họ nói để giải mặc cảm chịu ơn, thứ hai, “nói xấu sau lưng thôi mà”!

Continue reading

Chuyện văn chuyện đời-22. CHUYỆN 4 NHÀ THƠ

[đùa: “Nếu ở tuổi đôi mươi, tôi ham hố gom thơ in tập, giật giải Hội Nhà văn chư bỡn”]

Ở Sài Gòn, tôi và anh Hà Văn Thùy láng giềng, mấy chiều anh em hay gặp nhau, trà và tán. Anh vừa thích vừa “ghét” Sara, ghét nhất lối làm mới thơ của tôi! Anh ca Tháp nắng-1996:

“Thơ Inrasara thật khỏe, không bi lụy mà như cây đại ngàn qua bão táp vẫn vươn lên đón nắng trời. Tiếng Việt của anh đạt đến mức điêu luyện. Đấy là thứ tiếng Việt phong phú, giàu biểu cảm, được sử dụng uyển chuyển đến mức tài hoa, điều mà không nhiều lắm tác giả người Kinh có được” (“Inrasara, bay lên từ tháp cổ”).

Continue reading

Giải trí cao cấp. MA HỜI HẬU HIỆN ĐẠI

[hay. Bạn đã hiểu thế giới chưa?]

Hãy tưởng tượng…

Kẻ 15 tuổi dám từ chối đi đám đủ loại, nhưng lại rất săng sái bày bạn học chữ mẹ đẻ. 17 tuổi mê Phạm Công Thiện vừa lang thang palei Cham sưu tầm tục ngữ ca dao. 20 tuổi vừa đọc Heidegger vừa tập tò làm thơ các thứ.

Và lúc này tập tụng Kinh Tẩy trần Agal Balih kinh cổ nhất Cham vừa luyện tiếng Anh để lan tỏa Văn học ngoại vi các nơi…

Continue reading

Minh-triết-Cham-Phụ lục-5. VÔ NGHĨA NHÀ VĂN VÔ NGHĨA TIẾN SĨ

Ariya Glang Anak: ‘Haniim ayuh jang ôh hai, nưm angan jang ô hu

Đứng trước em bé châu Phi đang chết đói, La Nausée chỉ đáng vứt đi – Sartre tuyên to thế, trong khi La Nausée được cho là kiệt tác ông. Chả phải làm tàng đâu, mà thật.

Sartre triết gia hiện sinh danh tiếng và Sartre nhà văn Nobel Văn chương chả là gì cả, thế nên mới nẩy ra Sartre-trí thức.

Ông bạn già của tôi NTV nhăn với mấy nhà thơ không lo làm thơ đi mà đi dịch sách, để chuyện đó cho dịch giả không hay hơn sao. Dù một cây bút có thể làm nhiều món khác nhau, ở đây ông muốn nhấn về MẶC CẢM không đáng!

Continue reading

THỔ CẨM CHAM ĐANG Ở ĐÂU?

[Sara nói chuyện tại Hội thảo về Thổ cẩm – từ Dự án Di sản kết nối của Hội đồng Anh, 16-7-2023 tại Làng Nghề Thổ cẩm Mỹ Nghiệp]

Làng Yên Sở ở Bắc – gốc gác làng dệt Cham, thế kỉ XII là làng giàu có, hiện nay thế nào? Xa hơn, Baan Krua ở trung tâm Bangkok là khu phố Cham. Tơ lụa Thái Lan nổi tiếng thế giới, có nguồn gốc Cham, để rồi hôm nay đọng lại mỗi ông già Chàm làm việc ở Cty đó, là sao?Cham ở xã Phan Hòa, huyện Bắc Bình – Bình Thuận, và hai làng Phú Hiệp và Châu Phong thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang, truyền thống thổ cẩm có giúp được gì cho đời sống bà con?Tại sao mỗi Chakleng là nổi tiếng?

Continue reading

Minh-triết-Cham-13. NGUỒN CƠN CỦA TỘI LỖI CHAM?

Ariya Glang Anak: ‘nưgar chai drut mưrai’: Ở giai đoạn đại khủng hoảng, “đau buồn tràn lan xứ sở”. Để rồi sau thời gian ổn định…

Gram xarawan dux di haget bloh ô thah

Bbai tapuh di graup nưrah tagrang kađong pak halei’ [dịch thoát]:

“Dân tộc tội tình gì đây mà không khỏi

Đã dâng cúng, đã cứu chuộc khắp nẻo rồi, hỏi còn vướng mắc nơi đâu?”

Continue reading