‘Apui kadhir bbang palei’: Lửa thiêng thiêu đốt quê hương;

‘Tagraup tapiên rapawaang’: Khắp bến bờ bị bao vây;

‘Urang bihuh bihah biha bihi rakang hu abih’: Phường giá áo túi cơm bị mua chuộc hết.  

Cả dân tộc chìm trong phiền não: ‘Nưgar chai drut mưrai’.  

Hoảng loạn là không thể tránh:

‘Xa-ai ô krưn ka adei, mik ô krưn laic kamôn’: Anh không kể tới em, chú không nhìn nhận cháu;

[hay. Từ Kinh doanh đến… tán gái – lâu lâu giật tít sến tí cho vui]

Đầu thập niên 1990, thuê Cửa hàng HTX ở quê mở quán, chỉ qua năm, Tạp hóa Haly’s lên hàng đầu, tiếng cả vùng. Anh bạn ở Hamu Tanran mời tôi qua, tư vấn. Tôi kêu: Bạn mang sổ kết toán hàng tháng ra mình ngó qua thử.

– Sổ gì?… – Bạn chết ở chỗ đó, tôi nói.

– Buôn bán cần đến “4 quản”, thiếu một thôi cũng ngủm. 4 quản là:

[Nhận diện 3 giai đoạn Cham & tôi]

Giai đoạn-1.

Sau đại khủng hoảng, các thế hệ Cham đã hành xử đúng điệu, đáp ứng đòi hỏi thực tiễn cuộc sống, để tồn tại. Tồn tại thế nào?

Xưa

dưới cái rây lịch sử khổng lồ

cha lọt sàng sống sót

lổm ngổm bò dậy làm người

một phép lạ

(Lễ Tẩy trần tháng Tư-2002)

Làm – vì xã hội, cộng đồng, bạn dễ ảo tưởng hi sinh, rồi khi xã hội nghịch lại bạn, bạn cho mình bị phản bội. Ngộ nhận trước dẫn đến sai lầm sau. Bạn làm vì bạn thôi, nếu việc làm của bạn tốt, thành quả được cộng đồng đón nhận, họ biết ơn bạn. Còn nếu họ không biết ơn, thì cũng chả sao cả, bạn đã vui!

Tôi có bạn thuở tuổi trẻ cũng vì xã hội, rồi chỉ vì gia đình bị một sinh linh của cộng đồng ý định ám hại mà thành thù ghét Cham, đến “nhổ nửa sợi lông có lợi cho Cham cũng không làm”!

Là kính tín Thần linh chứ không mê tín với hình thái các loại.

‘Pô Yang pakah yawa’: Thần linh phù hộ, là câu nói cửa miệng của Cham.

Bác nông dân palei Hamu Tanran tuổi bát thập lâu ngày gặp lại.

– ‘Khik ruup… khik ruup… Trạm nhưưk’: Giữ thân, giữ lấy thân, Trạm nhé… – bác nói, nắm chặt hai tay tôi.

Sau một tiếng hàn huyên, chia tay, ông lại nói:

[Tôi đã 3 lần thua thảm thế nào?: Học, buôn bán, thuyết trình]

Hồi chưa chơi facebook, kể các kinh nghiệm của mình, nick Tao Lao kêu: “chỉ toàn nghe ông giỏi, ông thành công, sao không thấy thất bại?”, và vài lần lặp lại. Tôi mới đùa, dại gì! Lẽ nào ông Inrasara lại đi nói xấu mình, còn bạn muốn đọc cái dở tệ của tôi thì cứ qua nhà Champaka tham khảo, bên đó đầy ra!

Mình nghèo hèn hay thất bại, tâm lí chung là giấu, tôi – không. Chuyện đã kể, ở serie này, nhắc lại làm bài học.

Năm ngoái tôi có kể về 1 sinh linh Cham được Bà Trời ban cho đủ đầy, siêu luôn, rồi chỉ bởi TÂM TÍNH mà tự làm hỏng cả đời mình, bất khả vãn hồi. Và kết, tâm tính quyết định thành bại chứ không phải trí thông minh.

Về “bí quyết thành công”, là chuyện thiên hạ luận nhiều rồi, nói thêm e nhàm. Ở đây ta bàn về về cái nghịch với nó. Bởi thành công cần nhiều yếu tố, riêng thất bại chỉ dính một, cũng lãnh đủ.

Tôi cũng không nói về mình, mà về sinh linh quanh bạn, ở ngay trong bạn, ngày qua ngày. Ta thông minh, sức khỏe và điều kiện có thừa, vậy mà cứ thất bại, bởi đơn giản ta thèm khát… thất bại.