Tham luận tại Hội thảo Thực trạng & giải pháp bảo tồn phát huy văn hóa cổ truyền các Dân tộc thiểu số Việt Nam – Hội Văn học nghệ thuật các Dân tộc Thiểu số Việt Nam, 21-12-2016.

*
Tham luận xin không thuyết lí, mà đi thẳng vào sự việc cụ thể. Ba vấn đề ở đây, thứ nhất, đứng trước câu hỏi xã hội đặt ra: hiện thực đất nước, hiện thực văn hóa dân tộc, và hiện thực văn học nghệ thuật, đâu là thái độ của văn nghệ sĩ? Thứ hai, nhà nghiên cứu là người dân tộc thiểu số đang ở đâu? Cuối cùng, đâu là công cụ/ phương tiện thực tiễn nhất nuôi sống văn hóa dân tộc để văn hóa được là văn hóa sống?
Lưu ý, vì các vấn đề liên quan trực tiếp đến tôi với tư cách nhà văn, người nghiên cứu văn hóa dân tộc, và một trí thức từng giáp mặt với chúng, thế nên nhiều vụ việc xin nhắc đến bản thân mình.

Mở
Tôi muốn bắt đầu từ câu chuyện đất Ghur Cham Bà-ni. Continue reading →

[Bùi Giáng: Bước chân chữ bát chày chày…]

Với Việt Nam, cộng đồng Cham ở một vị trí khiêm tốn, khiêm tốn mươi lần hơn Việt Nam so với thế giới, triệu lần hơn vị thế của trái đất giữa mênh mông vũ trụ vô cùng.
Dự án Nhà máy ĐHN Ninh Thuận được lên kế hoạch không tính đến Cham, là phải; dự án ngưng, cũng không có nguyên do nào xuất phát từ Cham, cũng đúng luôn.
Vì sinh mạng Cham ư? – Không.
Vì văn hóa Cham gầy dựng hơn 2000 năm nguy cơ bị mất trắng ư? – Không.
Vì cộng đồng Cham phản ứng ư? – Càng không nốt.
“Lộ trình” này được vẽ ra như một ghi nhận [những chi tiết liên quan đến Cham], không bình luận không phê phán – theo kiểu Phê bình Lập biên bản Văn học của tôi. Để qua/ từ đó, người Cham ý thức về mình hơn, biết lo cho sinh phận mình hơn. Để sống, yêu thương, làm việc và sáng tạo.
Inrasara
[Khảo sát vùng biển Vĩnh Trường, Photo Jaya] Continue reading →

[Ariya Glơng Anak – “Làng Chăm Ơn Bác” – Tagalau]
Hãy yêu, hãy yêu như ta chưa từng
những đứa con đi xa bỏ hoang làng mạc
mang bụi đất quê hương về miền xứ khác
và hãy yêu hơn con người chân chất
sống một đời ôm mang đất – phù du
(Inrasara, trường ca Quê Hương, 1984)

Chắc chắn đây là phân tích chính trị-xã hội đầu tiên của tôi, một phân tích về điểm trọng yếu trong văn hóa lịch sử Cham. Thế nên rất mong bà con, anh chị em và các bạn đọc kĩ trước khi phản hồi, nếu có. Và nhất là, cần nhìn toàn cảnh xã hội Cham 2 thế kỉ qua, để thông suốt vấn đề.
Riêng độc giả ngoài Cham, cần “đứng vào lòng xã hội Cham”, như là một sinh linh Cham đúng nghĩa, để nhận định.

[1]. Thông điệp Glơng Anak: BẢO TOÀN…
Cuối thế kỉ XVIII-đầu XIX, Cham rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng, khủng hoảng cuối cùng của lịch sử dân tộc. Sang thời Minh Mạng, nửa Cham theo chính quyền, nửa theo khởi nghĩa Lê Văn Khôi: 2 lực lương cùng máu mủ đối chọi nhau; rồi khi họ Lê bại, Minh Mạng ra tay càn quét. Continue reading →