Ngày xưa, Po Haluw Aia và Po Kabai kết nghĩa bạn bè chơi thân với nhau. Hai người thường xuyên rủ nhau đi săn bắt thú rừng. Đi săn ở đâu cũng rủ nhau và thường hẹn gặp nhau tại núi Jer để chia thịt săn được mỗi người một phần mang về nhà. Po Haluw Aia thì ở tại đầu nguồn nước trên núi Ja Mbaong thuộc xứ Atain. Còn Po Kabai thì ở trên núi War Kubaw thuộc các làng Tanran, Bingu. Từ núi Waong đến núi Kubaw Linga cũng nhìn thấy nhau. Po Haluw Aia có bàn bạc với Po Kabai khi nào thuận tiện sẽ làm một cái chòi trồng bông tại cánh đồng Hamu Phaw cho gần nhau. Nghe lời bạn, Po Haluw Aia chuyển đến ở tại Hamu Phaw. Continue reading →

Vào những năm đầu thế kỉ XX những ghi chép về làng quê Chăm bằng văn bản Akhar Thrah rất hiếm thấy. Nếu như văn bản Ariya Po Pareng cung cấp những thông tin thú vị về cuộc hành trình một nhóm người Chăm đi tìm kiếm, nghiên cứu và sưu tầm hiện vật thuộc nền văn minh Champa ở khắp miền Trung Việt Nam thì văn bản dưới đây là một sử ký ghi nhận những sự kiện đã từng xảy ra ở các làng Chăm và Raglai thuộc tỉnh Ninh Thuận. Tư liệu phản ánh bối cảnh xã hội Chăm thời kỳ sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, với sự xuất hiện của các lực lượng quân sự Pháp, Nhật và Việt Minh. Nguồn tư liệu này, do ông Quảng Văn Đại ở thôn Chất Thường, xã Phước Hậu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận sưu tầm và lưu trữ. Nội dung chính của sử ký gồm có 32 trang, viết trên giấy gió, mực Tàu, không có ghi tên tựa đề và tác giả.
Xin chân thành cảm ơn ông Quảng Văn Đại đã hiệu đính phần chữ Chăm và nghĩa tiếng Việt, ông Bá Văn Thứ ở thôn Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước đã tham gia đọc văn bản tiếng Chăm, giải thích những địa danh và sự kiện lịch sử. Trong phần dịch sang tiếng Việt, chúng tôi cố gắng dịch đúng với văn phong tiếng Chăm mà vẫn đảm bảo sự trong sáng nghĩa tiếng Việt, những đoạn chữ Chăm bị mờ, mất nét hoặc không đọc được sẽ được để thành 3 dấu chấm […]. Continue reading →

Phong tục ăn trầu đã có từ lâu đời trong đời sống văn hoá tinh thần của người Chăm. Xưa kia, người Chăm có hai bộ tộc lớn là bộ tộc Dừa (Li-u) và bộ tộc Cau (Pinâng), sự liên minh giữa hai bộ tộc Dừa và Cau hình thành nên dân tộc Chăm cho đến ngày nay.
Việc ăn trầu không phải là nhu cầu như thực phẩm mà nó thể hiện nhiều giá trị văn hoá trong ứng xử với cộng đồng. Trong đời sống ngày thường, tục ăn trầu đa phần dành cho những người đã trưởng thành. Đối với người Chăm, cả người đàn ông và đàn bà đều biết ăn trầu. Trầu cau tuy là chỉ là thứ ăn để giải trí nhưng không thể thiếu khi tiếp khách quý, dùng trong các nghi lễ và dâng cúng cho thần linh. Continue reading →

Truyện kể rằng, Po Ali là thầy dạy cho các tín đồ hành lễ trong thánh đường Hồi giáo. Po Ali cai quan thánh đường có 3 ông Imâm. Ở đó, có một Po Acar thật thà học hoài nhưng chưa xướng kinh được, chữ nghĩa cũng tối tăm. Do đó, hay bị các bạn trẻ đồng môn sai vặt, đi đâu cũng bảo Acar đi làm. Mặc dù, Acar lớn tuổi hơn nhiều. Người vợ của Acar mang cơm đến thánh đường cho Acar chay tịnh, thấy cảnh tưởng đó nên trong lòng cảm thấy xấu hổ. Người vợ bảo với chồng đã làm chức sắc Acar gần 2-3 năm rồi mà vẫn chưa được tôn chức lên hàng giáo phẩm Madin, Katip. Nếu không tiến bộ theo kịp đồng môn cứ để các Po Acar khác đáng tuổi con mình mà sai bảo thì vợ xấu mặt lắm. Bây giờ, thôi hãy đi chay tịnh nữa, mà hãy đi tìm thầy học để rành chữ nghĩa đã mới quay trở lại thánh đường, chứ để các Acar khác đáng con mình sai khiến như thế thì vợ chẳng nấu cơm mang đi nữa đâu xấu mặt với các Acar lắm. Continue reading →

Ngày xưa, khi trái đất được hình thành, con người có mặt thì tạo hoá đã phân chia ranh giới đất đai và sông ngòi. Khu vực đầu nguồn sông Papraong thuộc bên Po Klaong Garai. Khu vực cánh đồng Hamu Linâc, Hamu Dalam chạy xuống Bi-nyaong thuộc về bên Po Per. Còn một nửa từ khu vực Tem Ngan chạy tiếp giáp nhau tạo thành ngã ba. Từ ngã ba sông Tapa hợp thành dòng sông lớn. Riêng bên khu vực sông Biuh thì chia đều cho hai anh em Po Kei Maw và Po Kadal. Từ Njak chạy đến Cawait Katei, đi tiếp một đoạn nữa là đến La-a chảy vào sông Njak. Hai nhánh này, chảy xuống sông Kapen. Người ta gọi là núi Laik Laow. Chảy hợp dòng thành ngã ba sông Mayok. Ngã ba sông này là thượng nguồn hồ Teng Yang, thuộc khu vực sông Biuh. Lúc đầu mới khai hoang khu vực các dòng sông lớn để trồng lúa chỉ có một con đập duy nhất người Kinh gọi là đập Lâm Cấm. Khi Po Klaong lên làm vua mới xây tháp, lập đền thờ và thấy được sự phì nhiêu màu mỡ của đất đai thuận tiện để canh tác và mưu sinh. Continue reading →

Truyện kể rằng, Po Kabrah là con của Po Thit, là cháu ruột của Po Sah Inâ. Po Kabrah là anh của Po Kabih, còn Po Sah Inâ là chị gái của Po Thit. Po Kabrah lên ngôi vương cai trị vùng kinh đô Panâng. Po Iw một quan lại trong triều đình có một người con gái độ tuổi trăng tròn. Vào một hôm Po Kabrah đi săn và dạo chơi ở khu vực làng Aia Kieng thuộc vùng Aia Mih. Chuyến đi săn may mắn bắt được một con gà trống. Po Kabrah bảo quân lính đi vào nhà dân xin lúa về cho con gà ăn.

Tình cờ gặp một cô gái rất xinh ở chỗ sân phơi lúa. Cô gái cho một nắm lúa nhưng chỉ có khoảng chừng 11 hạt lúa thôi. Vì, bàn tay của cô gái rất nhỏ. Khi mang lúa về, nhà vua hỏi anh lính tại sao xin ít quá vậy. Anh lính trả lời: Ở sân lúa có một cô gái rất đẹp. Cô ấy chỉ cho có một nắm lúa, xin thêm cô ấy không cho. Nhà vua cứ suy tư trong lòng nhưng không nói ra. Sau khi đã dùng bữa cơm. Nhà vua đi ra chỗ phơi lúa, thấy cô gái dễ thương mà xao xuyến trong lòng. Nhà vua bền mở lời xin lúa của cô gái để mang về cho gà ăn. Cô gái đưa một nắm lúa cho nhà vua. Continue reading →

Cuối năm 2015, các nước trong khu vực Đông Nam Á đã đặt bút kí thống nhất trở thành cộng đồng chung ASEAN. Đây là cơ hội và thách thức cho sự phát triển chung của khu vực. Văn hoá Chăm có nhiều nét giống với các quốc gia láng giềng. Người Chăm đã chuẩn bị gì để hội nhập và phát triển ?. Bài tuỳ bút dưới đây chỉ là những cảm nhận về văn hoá Chăm và văn hoá Malaysia. Nhằm mục đích góp phần tăng cường sự hiểu biết về nền văn hoá Đông Nam Á.
Việt Nam trong mối quan hệ Đông Nam Á
Việt Nam nằm trong khu vực Đông Nam Á, nhưng sự hiểu biết lẫn nhau còn rất hạn chế. Điều này, phải chăng là người Việt không có phương tiện để ra khơi vươn ra biển lớn. Hay xuất phát từ sự khác biệt bởi yếu tố văn hoá. Nhìn lại, những trang lịch sử, các câu truyện cổ tích người Champa đã có thời kỳ làm chủ trên vùng biển đảo rộng lớn, được mệnh danh là những con người can đảm gắn cuộc sống với biển cả. Theo như câu nói cửa miệng của người Chăm là “Lingik tasik ley”-trời biển ơi. Văn hoá Chăm là nền văn hoá lúa nước, ăn cơm bằng tay. Còn người Việt thì ăn cơm bằng đũa giống như người Trung Hoa. Có lẽ, người Chăm sẽ ngạc nhiên khi xung quanh họ vẫn còn có các quốc gia ăn cơm bằng tay. Tại các nhà hàng sang trọng hay quán ăn ven đường dễ dàng bắt gặp người dân Malaysia, India dùng tay để ăn cơm. Văn hoá này, trước đây cũng khá phổ biến ở người Chăm. Nay, thì hiếm thấy. Continue reading →